یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
فرهنگ اصناف کهن؛ گنجینه فراموش‌شدهٔ مشاغل سنتی ایران
اشاره:
در روزگاری نه‌چندان دور، ساختار اجتماعی ایران بر شانه‌های اصناف و پیشه‌ورانی بنا شده بود که هر یک با مهارت، دانش، آداب و ابزار خاص خود، چرخ زندگی جامعه را به گردش درمی‌آوردند.
این مشاغل که ریشه در سنت، دین، فرهنگ و نیازهای معیشتی مردم داشتند، نه‌تنها ابزار تولید، بلکه سرمایه‌های فرهنگی و هویتی ما بوده‌اند. بسیاری از این واژگان و حرفه‌ها امروز در معرض فراموشی‌اند، در حالی که بازشناسی و احیای آن‌ها می‌تواند پلی باشد میان گذشته و آینده؛ میان سنت و نوآوری.
این فرهنگ‌نامه کوچک، تلاشی است برای ثبت، حفظ و احیای بیش از ۱۵۰ عنوان از مشاغل و اصناف کهن ایرانی و اسلامی، همراه با معنی آن‌ها به زبان معیار.
این فهرست، منبعی الهام‌بخش برای پژوهشگران، نویسندگان، معلمان، هنرمندان و فعالان فرهنگی خواهد بود؛ آنان که دل در گرو فرهنگ‌سازی و هویت‌سازی دارند.
فهرست کامل حدود ۱۵۰ شغل و صنف قدیمی به همراه معنی
واژه / معنی
صبّاغ رنگ‌رز، رنگ‌فروش
سکّاک چاقوساز، سکه‌زن، آهنگر
بزّاز پارچه‌فروش
دقّاق آرد‌فروش
خرّاط چوب‌تراش، تراشکار
نجّار درودگر، چوب‌ساز
بقّال خواروبارفروش، غله‌فروش
حدّاد آهنگر، زندان‌بان
صیّاد شکارچی، ماهی‌گیر
قنّاد شیرینی‌پز
دبّاغ چرم‌ساز، پوست‌فروش
رزّاز برنج‌فروش، برنج‌کوب
خزّاف سفالگر
علّاف علوفه‌فروش
سرّاج زین‌ساز
قصّاب گوشت‌فروش
طبّاخ آشپز
خبّاز نانوا
فصّاد حجامت‌کننده، رگ‌زن
نبّاش قبرکن، کفن‌دزد
دلّال واسطه معاملات
خرّاز فروشنده لوازم خیاطی
کفاش کفش‌دوز، پاپوش‌دوز
دلّاک کیسه‌کش حمام، سلمانی
غسّال مرده‌شوی
غوّاص مرواریدیاب، غواص
سمّاک ماهی‌فروش
طیّار خلبان
عقّاد نخ‌ساز، عقدکننده سنتی
طراح نقشه‌کش
سیّاح گردشگر
بنّاء ساختمان‌ساز
جرّاح پزشک جراحی
رقّاص رقصنده
حجّار سنگ‌تراش
حلّاج پنبه‌زن
ندّاف لحاف‌دوز
صفّار مس‌گر، روی‌فروش
عطّار داروفروش، عطرفروش
جبّار شکسته‌بند سنتی
سقّاء آب‌فروش
هزّال لطیفه‌گو، دلقک
طنّاز خنداننده، لطیفه‌پرداز
تمّار خرما‌فروش
عصّار روغن‌گیر
رمّال فال‌گیر، طالع‌بین
خطّاط خوشنویس
رحّال سازنده پالان و کجاوه شتر
سبّاک لوله‌کش
حمّال باربر
همّاز عیب‌جو، آبروبَر
نمّام سخن‌چین
زیّات روغن‌فروش
شجّار گیاه‌شناس
ضرّاب سکه‌زن
مدّاح ستایشگر اهل بیت
نسّاج پارچه‌باف
کنّاس رفتگر
مشّاط آرایشگر سنتی
سنّان دندان‌ساز
فرّاش پیش‌خدمت، فرش‌گستر
فنّان هنرمند
نقّاش تصویرگر، رسّام
سلّاخ پوست‌کن حیوانات
شمّاع شمع‌ساز
ملّاح ناخدا، کشتی‌بان
فلّاح کشاورز
نرّاد بازیکن نرد
نقّال قصه‌گو
جمّال شتربان
صرّاف صراف، پول‌شمار
صیّاغ زرگر
کسّاح برف‌روب
ثمّار میوه‌فروش
لبّاد نمد‌مال
دبّاس شیره‌ساز
طبّال دهل‌زن
خیّاط خیاط
قصّاف بازیگر (عامیانه)
حرّاض گچ‌کار
عکّاس عکاس
ورّاق کتاب‌جلدکن
صحّاف صحاف، دوزندهٔ کتاب
فخّار سفال‌پز
حکّاک مهرساز
دوّات مس‌ساز ابزار سنتی
فحّام زغال‌فروش
طرّاز زینت‌گر پارچه
خشّاب چوب‌فروش
حفّار چاه‌کن
طرّار جیب‌بر، دزد
نقّار کنده‌کار چوب یا سنگ
خطّاب سخنران
لحّام جوشکار
طحّان آسیابان
سیّاف شمشیرگر
نعّال نعلبند
خِیّام خیمه‌دوز
نصّاب نصب‌کننده تجهیزات
سبّاح شناگر
عشّاب گیاه‌فروش، عطار سنتی
جشّار اسب‌دار، ستوربان
لبّاف گونی‌باف
زوّاج عقدکننده شرعی ازدواج
نحّات مجسمه‌ساز سنتی
حنّاط فروشنده حنا و لوازم آرایش سنتی
کلّه‌پز پزنده کله‌پاچه
ارّه‌کش چوب‌بر با ارّه بزرگ
قافله‌سالار رئیس کاروان
قرائت‌گر قاری قرآن کریم
مشجر شجره‌نویس
رقّاق نان‌لواش‌پز
گِل‌کار کاشیکار
عمّال کارگر ساختمانی
مال خور آشپز کِشتی
مدبّر مدیر خانواده‌های بزرگ
سقاخانه‌چی خادم سقاخانه‌ها
روغن‌مال روغن‌درمانگر سنتی
دعانویس نویسنده ادعیه
مطرّز زری‌دوز، گل‌دوز
پنبه‌زن زننده پنبه
دوخت‌گر دوزنده سنتی
نسّاخ کاتب قرآن
بشکه‌ساز سازنده ظروف چوبی
عصارخانه‌چی کارگر کارگاه روغن‌گیری
باروت‌ساز سازنده باروت سنتی
زنگی‌نواز نوازنده سنج و زنگ آیینی
نوبت‌زن طبل‌زن نگهبان برج شهر
نقال‌باشی استاد نقالی
چاروادار قاطرچی
برزن‌دار رئیس محله در شهرهای کهن
حمام‌چی خادم حمام عمومی
صابون‌پز صابون‌ساز سنتی
کوزه‌گر سازنده کوزه سفالی
مَشک‌دوز سازنده مَشک آب
قند‌ریز ریخته‌گر قند سنتی
بیطاری دامپزشکی
واکسینه چی تزریقاتی آمپول زن سوزن زن
و....
سخن پایانی
بازشناسی این واژگان و اصناف کهن، نوعی بازسازی حافظه تاریخی ماست. این فرهنگ کوچک، ما را دعوت می‌کند تا دوباره به دست‌ها، دل‌ها و دانش‌های فراموش‌شده بنگریم و الهام بگیریم./۶۹۷
علیرضا کیهان پور
منابع درباره نام‌ها و اصطلاحات مشاغل سنتی برای مطالعه بیشتر
کتاب‌ها و منابع مکتوب
اسامی مندرج در این "یادداشت کامل نیست"، لذا به طور خلاصه این منابع برای علاقمندان پیشنهاد می شود که امید است مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
فرهنگ مشاغل سنتی ایران
نویسنده: احمد محیط طباطبایی
ناشر: پژوهشگاه میراث فرهنگی
توضیح: این کتاب به واژگان و مشاغل کهن ایران با توضیح ریشه‌شناسی و جغرافیای فرهنگی می‌پردازد.
تاریخ دامپزشکی در ایران
نویسنده: دکتر حسن طاهری
ناشر: انتشارات دانشگاه تهران
توضیح: بررسی تحلیلی تاریخ بیطاری و دام‌درمانی از دوره باستان تا دوران معاصر.
فرهنگ عامیانه مردم ایران (بخش حیوانات و مشاغل)
بیطاری در تمدن اسلامی
تألیف: گروهی از محققان – ترجمه رساله‌های کهن عربی و فارسی درباره درمان حیوانات
ناشر: بنیاد ایران‌شناسی
توضیح: معرفی دانش دامپزشکی سنتی و تخصصی در جهان اسلام، با ذکر اصطلاحات کهن چون "بیطار"، "بیطاره"، "علوفه‌چی".
دایرةالمعارف بزرگ اسلامی – مدخل دامپزشکی، بیطار، آغل‌دار، چوپان
سردبیر: کاظم موسوی بجنوردی
توضیح: اطلاعات دقیق و مستند از منابع تاریخی و زبانی درباره مشاغل مرتبط با دام و درمان آن‌ها.
کتاب نعلبند، بیطار، سورچی
نویسنده: دکتر فرهاد بهرامی
ناشر: پژوهشکده زبان و گویش‌های اصیل
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
