دامپروری نوین در عصر فناوری‌های نوپدید؛ آینده‌ای پایدار یا چالش‌برانگیز؟

فاخته- اشاره:صنعت جهانی دام و طیور، در نقطه عطفی تاریخی ایستاده است؛ جایی میان ضرورت تأمین پروتئین حیوانی برای جمعیت رو به رشد، و الزامات زیست‌محیطی برای کاهش اثرات گرمایش جهانی.
این مقاله با نگاهی ترکیبی به مسائل اقلیمی، خوراک‌های نوین، اصلاح نژادی، فناوری دیجیتال، اخلاق دامپروری و آینده‌پژوهی، تصویری جامع از آینده صنعت دام و طیور ترسیم می‌کند لطفا با ما همراه باشید.

بر اساس شواهد میدانی و گزارش‌های معتبر جهانی، سناریوهای محتمل این صنعت و تأثیر آن بر امنیت غذایی و معیشت روستایی نیز بررسی می‌شود.

صنعت دام و طیور، نه‌تنها منبع اصلی تأمین پروتئین حیوانی برای انسان است، بلکه با اشتغال روستایی، حفظ نژادهای بومی، تنوع غذایی، گردشگری کشاورزی و فرهنگ عامه نیز پیوندی دیرینه دارد. اما تغییرات اقلیمی، رشد فزاینده جمعیت، تقاضای بالای بازارهای نوظهور، و ظهور فناوری‌های نوین در تغذیه، اصلاح ژنتیکی و مدیریت، به‌کلی معادلات این صنعت را دگرگون کرده‌اند.

پرسش اساسی آن است که:

آیا دامپروری جهانی قادر خواهد بود با حفظ توازن میان بهره‌وری اقتصادی، پایداری زیستی، رفاه حیوانات و امنیت غذایی، خود را با شرایط جدید سازگار کند؟ یا آن‌که شاهد انقراض تدریجی مدل‌های سنتی خواهیم بود؟

تغییر اقلیم؛ فشار مضاعف بر دام و دامدار

FAO برآورد می‌کند بیش از ۱۴٪ از گازهای گلخانه‌ای جهان ناشی از دام است؛ به‌ویژه متان حاصل از نشخوارکنندگان.

گرمایش جهانی باعث کاهش کیفیت و کمیت مراتع، افزایش بیماری‌های دامی، و تنش حرارتی در دام‌ها شده است.

پدیده «دزود» در مغولستان، باعث یخ‌زدگی و مرگ بیش از ۱۰ میلیون دام در سال‌های اخیر شده است.

خشکسالی در آفریقا، خاورمیانه و آمریکای لاتین باعث مهاجرت دامداران و افزایش درگیری‌های منابع شده است.

 خوراک دام آینده؛ از زئوپلانکتون تا حشرات

منابع سنتی خوراک دام مانند ذرت، سویا و یونجه، به دلیل رقابت با غذای انسان و بحران آب، ناکارآمد و پرهزینه شده‌اند.

نوآوری‌های خوراکی در حال ظهور هستند:
فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون (غنی از پروتئین و اسید چرب امگا ۳)
 جلبک اسپیرولینا و کلرلا
حشرات خوراکی مانند مگس سرباز سیاه (BSF)
 پروتئین‌های تک‌سلولی از مخمر، باکتری و متان‌خورها

این منابع جدید، با بازده بالاتر، مصرف آب کمتر و قابلیت تولید محلی، به گزینه‌های آینده‌دار تبدیل شده‌اند.

 اصلاح نژادی و دام‌های تولیدی با متان کمتر

پروژه‌های جهانی در حال توسعه دام‌هایی با بازده بالا و تولید متان کمتر هستند.

استفاده از فناوری CRISPR برای افزایش مقاومت دامی نسبت به گرما، بیماری و افزایش بهره‌وری در حال گسترش است.

افزودنی‌های گیاهی، روغن نارگیل، جلبک قرمز و روغن‌های فرار برای کاهش متان نشخوارکنندگان در حال آزمون‌های میدانی هستند.

حفظ نژادهای بومی با اصلاح تدریجی و مقاوم‌سازی نیز رویکرد مکملی است.

دامداری دیجیتال و اینترنت اشیاء (IoT)

نصب تراشه و سنسور در گوش یا گردن دام برای پایش وضعیت سلامت، دما، زمان زایش و نشانه‌های بیماری

نرم‌افزارهای پیشرفته برای مدیریت گله، تخصیص خوراک، ثبت اطلاعات ژنتیکی و پیش‌بینی شیوع بیماری

روبات‌های شیردوش، پهپادهای پایش مرتع و سامانه‌های خودکار خوراک‌دهی

استفاده از سامانه هوشمند سازی  در تحلیل رفتار دام و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی

این فناوری‌ها، بهره‌وری، سلامت دام و رضایت دامداران را افزایش داده‌اند.

اخلاق دامپروری و رفاه حیوانات

جوامع شهری و مصرف‌کنندگان آگاه، خواستار تولید گوشت، شیر و تخم‌مرغ با رعایت اصول اخلاقی‌اند.

افزایش حمایت از مدل‌های free-range، چرای آزاد و منع استفاده از قفس در مرغداری‌ها

گوشت گیاهی، گوشت آزمایشگاهی و پروتئین‌های جایگزین در حال تسخیر بازارهای خاص هستند.

برچسب‌های اخلاقی و شفافیت زنجیره تأمین به یک مزیت رقابتی تبدیل شده‌اند.

 نمونه‌هایی از الگوهای موفق جهانی

 هلند: دامداری فشرده، فناوری پیشرفته، خوراک نوین
نیوزیلند: چراگاه‌های طبیعی، حداقل استفاده از غلات
 هند: مدل معیشتی دامداری سنتی با بهره‌برداری چندمنظوره
 برزیل: سیستم‌های ادغام دام-زراعت (ILPF)
کنیا: دامداری کوچک با موبایل و اپلیکیشن‌های آف‌لاین آموزشی

سناریوهای پیش رو برای دامپروری جهان

سناریوی نخست 
آینده پایدار فناورانه:
ادغام فناوری‌های دیجیتال، خوراک‌های جایگزین و اصلاح ژنتیکی منجر به دامداری پاک و بهره‌ور خواهد شد.

سناریوی دوم
تسلط شرکت‌های بزرگ:
انحصار ژنتیک، خوراک و فناوری در دست شرکت‌های چندملیتی، دامداری خُرد را تضعیف می‌کند.

سناریوی سوم
 احیای مدل بومی یا هوشمند:
ترکیب فناوری‌های کم‌هزینه با دانش بومی، منجر به حفظ نژادها، اشتغال روستایی و کاهش وابستگی می‌شود.

سخن پایانی

صنعت دام و طیور دیگر تنها یک فعالیت اقتصادی نیست، بلکه عرصه‌ای پیچیده از رقابت‌های فناورانه، دغدغه‌های زیست‌محیطی، تحولات فرهنگی و سیاست‌گذاری بین‌المللی است. 
آینده‌ای که در آن، دام‌های مقاوم‌تر، خوراک‌های هوشمند، مصرف‌کنندگان اخلاق‌محور، و دامدارانی دانش‌مدار نقش‌آفرین خواهند بود./ ۶۹۳

علیرضا کیهان‌پور 

کلیدواژه‌ها

دامداری پایدار، تغییر اقلیم، فیتوپلانکتون، زئوپلانکتون، گوشت کشت‌شده، اصلاح ژنتیکی دام، متان دام، دامداری دیجیتال، خوراک جایگزین، رفاه دام، CRISPR، اینترنت اشیاء، اپلیکیشن‌های دامی، دام سبک مقاوم، کشاورزی بازچرخشی، امنیت غذایی، دامپروری بومی

منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر:

FAO (2024). Livestock & Climate Change

Nature Food (2023). Emerging Animal Feed Technologies

Journal of Animal Science (2023). Precision Livestock Farming

ILRI Reports (2023-24) – Livestock Innovation for Africa & Asia

Cargill & DSM White Papers (2022-2024)

مجموعه مقالات علیرضا کیهان پور در فاخته نیوز