یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
اروپا در مسیر سبز؛ برچسبهای زیستمحیطی و رقابت برای پایداری
کدام کشورها در میدان محصولات پایدار پیشتاز شدهاند؟
فاخته- در جهان امروز، که تغییرات اقلیمی به نقطهٔ بیبازگشت نزدیک میشود، دیگر سبز بودن یک شعار نیست؛ یک الزام است. اتحادیه اروپا با ایجاد نظامی دقیق برای برچسبگذاری زیستمحیطی (EU Ecolabel)، نهتنها مصرفکنندگان را آگاهتر کرده بلکه تولیدکنندگان را نیز در مسیر اصلاح رفتار تولیدی و زیستپایدار سوق داده است. این برچسب بهمثابه «شناسنامه صداقت زیستمحیطی» عمل میکند؛ برچسبی که فقط به کالاهایی اعطا میشود که در تمام چرخه عمر، از مواد اولیه تا بازیافت، کمترین آسیب را به طبیعت وارد کردهاند.
اکنون، طبق تازهترین آمار اتحادیه اروپا در نوامبر ۲۰۲۵ ، بیش از ۱۰۰ هزار محصول و خدمت در قاره سبز موفق به دریافت این نشان شدهاند. این رقم نهفقط یک آمار، بلکه نشانهٔ بلوغ اخلاقی در اقتصاد اروپاست. اما در این رقابت سبز، برخی کشورها از دیگران درخشیدهاند.
ایتالیا؛ پیشتاز بیرقیب در مسیر سبز
ایتالیا با حدود ۱۹ هزار محصول دارای برچسب EU Ecolabel، عنوان «پادشاه پایداری» اروپا را به خود اختصاص داده است. این جایگاه تصادفی نیست. در کشوری که فرهنگ طراحی و ظرافت با احترام به طبیعت درآمیخته، تولیدکنندگان کوچک و متوسط نقش اصلی را ایفا میکنند. از صنایع شوینده تا مصالح ساختمانی و منسوجات، بسیاری از برندهای ایتالیایی بهجای تبلیغات پرزرقوبرق، از خودِ برچسب زیستمحیطی بهعنوان نشان افتخار استفاده میکنند. در واقع، برای مصرفکنندهٔ ایتالیایی، خرید کالایی بدون این برچسب، نوعی بیاعتمادی نسبت به کیفیت اخلاقی محصول محسوب میشود.
اسپانیا و فرانسه؛ میان تعهد و تجارت
در ردههای بعدی، اسپانیا با حدود ۱۶ هزار و فرانسه با حدود ۱۳ هزار محصول، نشان میدهند که اقتصادهای بزرگ اروپایی در حال تبدیل پایداری به منطق اقتصادی هستند. اسپانیا، که با بحرانهای خشکسالی شدید روبهروست، از سیاست «پایداری برای بقا» پیروی میکند؛ سیاستی که از گردشگری سبز تا صنایع غذایی ارگانیک را دربر گرفته است. در مقابل، فرانسه بیش از هر کشور دیگری بر «زیباییشناسی مسئولانه» تأکید دارد؛ یعنی کالاهایی که هم زیبا و هم اخلاقیاند.
آلمان؛ نظم صنعتی در خدمت محیطزیست
آلمان، با حدود ۱۰ هزار محصول دارای برچسب، با آنکه از نظر تعداد در جایگاه چهارم است، اما از منظر استانداردسازی و نظارت در صدر قرار دارد. برچسب زیستمحیطی در این کشور، نه یک انتخاب داوطلبانه، بلکه بخشی از معماری صنعتی محسوب میشود. از کارخانههای فولاد تا برندهای لوازم خانگی، شرکتها بر اساس شاخصهای دقیق انرژی، بازیافت و آلودگی سنجیده میشوند. شاید به همین دلیل است که آلمان در صادرات محصولات سبز، از پنلهای خورشیدی تا تجهیزات تصفیه، از تمام رقبا پیشی گرفته است.
شمال اروپا؛ فرهنگ سبز از مدرسه تا کارخانه
کشورهای اسکاندیناوی مانند دانمارک و سوئد شاید از نظر تعداد در فهرست پنج کشور نخست نباشند، اما از نظر فرهنگ عمومی و سیاستهای آموزش زیستمحیطی، سرآمدند. در این کشورها، «پایداری» از مدرسه آغاز میشود و به رفتار مصرفی روزمره ختم میگردد. مردم نه برای کسب امتیاز اقتصادی، بلکه از سر باور، به محصولاتی با نشان سبز اعتماد میکنند.
دانمارک با تمرکز بر صنایع غذایی و محصولات لبنی پایدار و سوئد با رشد شرکتهای فناور در حوزه بستهبندی قابل بازیافت، نشان دادهاند که آینده تولید سبز لزوماً در کارخانههای بزرگ خلاصه نمیشود، بلکه از خانهها و انتخابهای کوچک شروع میشود.
برچسب سبز، پلی میان اقتصاد و اخلاق
پشت هر برچسب "EU Ecolabel"، دهها آزمون سخت زیستمحیطی، اجتماعی و فناورانه نهفته است. این برچسب فقط درباره محیطزیست نیست؛ درباره اخلاق تولید، صداقت بازاریابی، و عدالت بیننسلی است. بدینترتیب، اروپا توانسته میان رقابت اقتصادی و تعهد زیستمحیطی پلی بزند که هنوز در بسیاری از مناطق جهان شکل نگرفته است.
در حالیکه در کشورهای در حال توسعه، محصولات ارزان اما آلاینده همچنان میداندارند، تجربه اتحادیه اروپا نشان میدهد که پایداری اگر درست طراحی شود، زیانده نیست؛ سودمند است. از شرکتهای شوینده گرفته تا هتلهای سبز، همه دریافتهاند که برچسب زیستمحیطی نه مانعی برای فروش، بلکه ابزار اعتمادسازی در بازارهای جهانی است.
نگاهی انتقادی؛ فاصلهٔ شعار تا رفتار
با وجود پیشرفت چشمگیر، هنوز همهٔ اعضای اتحادیه اروپا از فرصت این سازوکار بهرهمند نشدهاند. کشورهایی در شرق و جنوب اروپا، از جمله بلغارستان و رومانی، با ضعف ساختار نظارتی و کمبود سرمایهگذاری در فناوری پاک دستوپنجه نرم میکنند.
افزون بر آن، برخی کارشناسان هشدار دادهاند که رشد سریع تقاضا برای برچسبها، ممکن است به «تورم سبز» بینجامد؛ یعنی افزایش تعداد برچسبها بدون بهبود واقعی کیفیت محیطزیست.
ازاینرو، ضرورت نظارت دقیقتر بر فرایند صدور برچسبها و جلوگیری از سوءاستفادهٔ تجاری بیش از پیش احساس میشود.
جمعبندی؛ پایداری، از لوگو تا فرهنگ
اتحادیه اروپا با بیش از یکصد هزار محصول دارای برچسب EU Ecolabel، نهفقط در سطح تولید بلکه در سطح فرهنگ زیستپایدار پیشتاز است. ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و آلمان هر یک مسیر خاص خود را در این رقابت سبز یافتهاند، اما مقصد مشترک است: بازگرداندن کرامت به زمین.
«پایداری در اروپا دیگر یک پروژه دولتی یا تبلیغاتی نیست؛ بخشی از هویت شهروندی است. شاید وقت آن رسیده که سایر کشورها، از جمله ایران، نیز از این الگو بیاموزند که پایداری فقط درخت کاشتن نیست، بلکه کاشتن بذرِ اخلاق در خاکِ اقتصاد است.» /826
علیرضا کیهانپور
پژوهشگر ارشد امنیت غذایی
-
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
