در آستانه فصلی نو؛ همکاری ایران و فائو، گامی بلند برای سلامت دام و توسعه ظرفیت‌های پنهان

فاخته- نشستی که در حاشیه نود و دومین اجلاس سازمان جهانی بهداشت حیوانات بین نمایندگان ایران و مسئولان فائو (اینجا) برگزار شد، فراتر از یک دیدار رسمی، نشانه‌ای روشن از رویکردی نو در حوزه دامپزشکی کشور بود. رویکردی که بر همکاری، آموزش، توسعه ظرفیت‌های فنی و ارتقای استانداردها تکیه دارد و می‌کوشد فاصله بین آنچه هست و آنچه باید باشد را کاهش دهد.

سال‌هاست در ایران آزمایشگاه‌های پیشرفته و مجهزی در حوزه دامپزشکی ساخته شده‌اند. بناهایی با تجهیزات روز، متخصصان کارآزموده، و رؤیاهایی بزرگ برای تبدیل‌شدن به قطب تشخیص بیماری در منطقه. اما حقیقت این است که این آزمایشگاه‌ها، با همه توانایی‌ها و امکاناتی که دارند، هنوز تا بهره‌برداری کامل فاصله زیادی دارند. سال‌های سال است که در محافل علمی و مدیریتی، از "استفاده حداکثری از ظرفیت‌های آزمایشگاهی کشور" سخن گفته می‌شود؛ اما آنچه در عمل شاهدش هستیم، تنها بهره‌برداری ۱۵ تا ۲۰ درصدی از توان واقعی این مراکز است. آزمایشگاه‌هایی که می‌توانستند در خط مقدم مقابله با بیماری‌های فرامرزی قرار بگیرند، هنوز در خاموشی نسبی‌اند؛ گویی پنجره‌ای رو به افق‌های علمی باز شده، اما هنوز پرده‌ها به‌درستی کنار نرفته‌اند.

شاید، و فقط شاید، این نشست و توافقاتی که در دل آن شکل گرفته است، سرآغازی باشد برای روشن‌کردن چراغ‌های خاموش این ظرفیت‌ها. وقتی صحبت از تسهیل ارسال نمونه‌ها به آزمایشگاه‌های مرجع بین‌المللی به میان می‌آید، یا از همکاری با کمیسیون‌های تخصصی برای توسعه آموزش و تشخیص بیماری‌ها سخن گفته می‌شود، درواقع جرقه‌ای از امید برای جان گرفتن این مراکز نیز در دل ما زده می‌شود. چه بسا این بار، با همراهی نهادهای بین‌المللی و حمایت‌های فنی و بودجه‌ای آنان، رؤیای دیرینه استفاده حداکثری از آزمایشگاه‌های دامپزشکی کشور به واقعیت تبدیل شود.

نکته‌ای که در ارزیابی توانمندی‌های ایران نباید نادیده گرفته شود، گوناگونی اقلیمی و جغرافیایی این سرزمین است؛ سرزمینی که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، در هر گوشه‌اش قابلیت‌های ویژه‌ای نهفته است. از چراگاه‌های بکر استان‌های غربی تا دشت‌های پرگله شرق کشور، از دامنه‌های البرز تا بنادر گرم و پررونق جنوبی، هر منطقه ظرفیت آن را دارد که به پایگاه تخصصی منطقه‌ای در حوزه دام و بهداشت دام تبدیل شود. این قابلیت‌ها، اگر با برنامه‌ریزی و حمایت‌های فنی بین‌المللی همراه شوند، می‌توانند ایران را به جایگاهی ممتاز در عرصه منطقه‌ای ارتقا دهند.

یادآوری خاطره‌ای کوتاه از سال‌هایی که در بندرعباس حضور داشتم، شاید تصویر روشنی از این ظرفیت‌ها ارائه دهد. در دیداری که با یک محقق دامپزشک سوئدی داشتم، وقتی صحبت به ماهیان جنوب رسید، با لبخندی خاص و لحنی محکم گفت: «ماهی‌های خلیج فارس، نه تنها خوشمزه‌ترین، که باکیفیت‌ترین ماهی‌هایی هستند که من در دنیا چشیده‌ام. این آب‌ها، طلا دارند؛ فقط باید بلد بود چگونه از آن صیادی علمی کرد.» چنین نگاه‌هایی از سوی متخصصان خارجی، نشان از ارزش نهفته‌ای دارد که سال‌هاست در دل مرزهای ما می‌تپد اما کمتر فرصت بروز یافته است.

برگزاری دوره‌های آموزشی با همکاری کمیسیون EuFMD در زمینه تشخیص بیماری‌های دامی، فرصتی تازه برای ارتقاء توان علمی کشور به شمار می‌رود. این تعاملات، پلی می‌سازند بین تجربه جهانی و ظرفیت بومی؛ پلی که از دل آن متخصصانی برمی‌خیزند که نه تنها در تشخیص بیماری‌ها پیشگام‌اند، بلکه توانایی واکنش سریع و مؤثر در برابر بحران‌ها را نیز دارند. حضور ایران در این دوره‌ها، به معنای گشودن درهای دانش، تکنولوژی و تجربه به روی نسل جدید دامپزشکان است.

اهمیت دیگر این تفاهم‌نامه، در حوزه تأمین منابع مالی و بودجه‌های مشترک است. در روزگاری که محدودیت‌های اقتصادی یکی از اصلی‌ترین موانع توسعه به شمار می‌روند، تزریق منابع بین‌المللی می‌تواند نقشی کلیدی در اجرای پروژه‌های سلامت دام و بهداشت فرآورده‌های دامی ایفا کند. منابعی که با نظارت دقیق و همراهی نهادهای بین‌المللی، صرف ارتقاء زیرساخت‌ها، افزایش تجهیزات، به‌روزرسانی شیوه‌نامه‌ها و آموزش نیروی انسانی می‌شوند.

افزون بر آن، تقویت روابط دفتر فائو در تهران با سازمان دامپزشکی کشور، گامی مؤثر در راستای بومی‌سازی سیاست‌های توسعه پایدار در حوزه دامپزشکی است. از آموزش و پیشگیری گرفته تا پایش بیماری‌ها و کاهش مصرف بی‌رویه داروها، همکاری نزدیک میان این دو نهاد، می‌تواند ایران را به الگویی برای منطقه تبدیل کند.

واقعیت این است که آینده دامپزشکی، دیگر به صورت جزیره‌ای و بسته قابل مدیریت نیست. مفهومی به نام «سلامت واحد» (One Health) که بر ارتباط مستقیم بین سلامت انسان و دام تأکید دارد، امروز به یک اصل بنیادین در نظام‌های سلامت جهان بدل شده است. ایران با ورود هوشمندانه به تعاملات بین‌المللی، نه‌تنها به دنبال تقویت ساختارهای داخلی خود است، بلکه در پی ایفای نقش فعال‌تری در این چارچوب جهانی است.

و شاید بتوان گفت که آنچه در این اجلاس گذشت، تنها یک توافقنامه ساده نبود. بلکه جرقه‌ای بود برای روشن کردن ظرفیت‌هایی که سال‌ها خاموش مانده‌اند، برای تحقق وعده‌هایی که بارها گفته شده ولی کمتر عمل شده‌اند، و برای آغاز فصلی نو در بهداشت دام کشور. فصلی که در آن، آزمایشگاه‌های پیشرفته نه به عنوان نماد، بلکه به عنوان ابزار، وارد میدان عمل شوند؛ و دامپزشکی ایران، نه تنها در داخل، که در منطقه و جهان بدرخشد.

این مسیر، هرچند طولانی است، اما آغاز شده. و این آغاز، شاید مهم‌ترین بخش ماجرا باشد.

دکتر رضا افشاریان
دامپزشک