شماره سریال استاندارد بین المللی "ISSN" یا "شاپا" چیست؟ (بخش نخست)

فاخته- ...در اینجا به توضیح مختصری در مورد معنای ISSN و کاربردهای آن می‌پردازیم. ISSNمخفف کلمه International Standard Serial Number، به معنای شماره سریال استاندارد بین‌المللی می‌باشد که نام کامل آن، مرکز بین‌المللی اطلاعات پی آیندها است. ISSN، متعلق به نشریاتی است که به صورت دوره‌ای چاپ یا الکترونیکی منتشر می‌شوند و مجلات را با این کدها از سایر نشریات متمایز می‌کنند.

نکات بیشتر در مورد ISSN(شاپا)

شاپا شامل شماره هشت رقمی است که هفت رقم اول آن شماره منحصر به فرد پی آیند و رقم آخر آن شماره کنترل کننده نامیده می‌شود. این شماره با عبارت ISSN شروع می‌شود و همچنین جهت تسهیل در خواندن، بین چهار رقم اول و چهار رقم دوم آن، یک خط فاصله قرار می‌گیرد. به این شکل:  0378-7443  ISSN.

حوزه پی آیندها شامل‌ مجلات‌، روزنامه‌ها‌، سالنامه‌‌ها، خلاصه مذاکرات‌ سازمان‌ها، صورت‌ جلسات‌ همایش‌های‌ دنباله‌دار، گزارش‌های‌ انجمن‌های‌ علمی‌ است‌. البته آثاری‌ که‌ در قسمت‌های‌ جداگانه‌ منتشر می‌شود ولی‌ انتهای‌ آن‌ از قبل‌ مشخص‌ شده‌ است‌، شامل این حوزه نمی‌شود؛ مانند آثار چند جلدی‌.

با توجه به این که روز به روز بر تعداد این پی آينده‌ افزوده می‌شود، لذا رمزگذاری آن‌ها برای شناسایی و توصیف کتاب‌شناختی اهمیت پیدا کرده است. به این‌صورت هر یک از هفت رقم اول شماره ISSN از سمت چپ به ترتیب در اعداد 8، 7، 6، 5، 4، 3 و 2 ضرب می‌شود. سپس مجموع حاصلضرب‌های فوق حساب شده و بر عدد 11 تقسیم می‌شود. در نهایت باقیمانده این تقسیم از عدد 11 کم می‌شود. نتیجه حاصل همان عدد کنترل( هشتمین رقم) خواهد بود.

شاپا شماره منحصر به فردی است که بر اساس استاندارد بین‌المللی ایزو 3297 تهیه شده است و براساس این شماره می‌توان با صرف نظر از محل نشر، زبان یا رسانه، شماره خاصی را اختصاص داد.

ایران‌ و شاپا

از سال 1362 خدمات شاپا به‌ وسیله‌ کتابخانه‌ ملی ایران پیگیری‌ شد و پس‌ از چندی‌ اقداماتی‌ برای‌ تأسیس‌ این مرکز ملّی‌ به‌ عمل‌ آمد و سرانجام‌ در اردیبهشت‌ 1380 مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ با تأسیس‌ مرکز ملّی‌ ISSN در کتابخانه‌ ملّی‌ موافقت‌ کرد و این‌ مرکز با نام‌ اختصاری‌ شاپا (شماره‌ استاندارد بین‌المللی‌ پی آیند) ایجاد و شروع‌ به‌ کار کرد.

مرکز ملّی‌ شاپا تلاش می‌کند تا با به وجودآوردن‌ امکانات‌ سهل‌ و سریع‌ به‌ درخواست‌ متقاضیان‌ پاسخ‌ گوید. از‌ زمانی که این مرکز تاسیس شده، تاکنون‌ به‌ بیش از صدها نشریه‌، شماره‌ شاپا اختصاص‌ داده‌‌است‌.

مجلاتی‌ که‌ مایل‌ به‌ دریافت‌ شماره‌ استاندارد پی آیند باشند باید علاوه بر پرکردن پرسشنامه‌ اطلاعات‌ کتاب‌شناختی‌ پی آينده‌ به‌ عنوان ضمیمه، آخرین‌ شماره نشریه خود را به‌ نشانی‌ کتابخانه ملی ایران پرسشنامه‌ ثبت نام را ارسال و یا ایمیل نمایند؛ سپس کتابخانه‌ ملّی‌ مشخصات‌ مجله مزبور را در مرکز ملّی‌ ثبت‌ و‌ شماره اختصاصی‌ مجله را طی‌ نامه‌ای‌ به‌ نشانی‌ آن‌ ارسال‌ یا الکترونیکی از درگاه ویژه خود در فضای آنلاین منتشر می‌کند. پی آیند ها یا نشریات ادواری مشمول دریافت شاپا عبارتند از: مجله، روزنامه، سالنامه، خلاصه مذاکرات سازمان‌ها، صورت‎جلسات همایش‌های ادامه‎دار، گزارش‌های انجمن‎های علمی. شاپا به‌ آسانی‌ می‌تواند با رمزینه‌ (بارکُد) ترکیب‌ شود که این امر حتی فروش‌ نسخه‌های‌ نشریه‌ را ‌در سوپرمارکت‌ها میسّر می‌سازد. محدوده شاپا به پی آيندهای چاپی نیست، بلکه حتی پی آیندهایی که به صورت بریل یا با سایر رسانه‌ها از جمله شبکه پیوسته (Online)، لوح فشرده(CD-DVD)، میکروفیلم، پست الکترونیک و … منتشر می شوند را شامل می‌‎شود. ناشران حتما باید شاپا را در محلی که به راحتی قابل رؤیت باشد، درج کنند. البته این محل در انواع پی آيندها از پیش تعیین شده‌است.( سمت چپ روی جلد با حروف درشت فارسی یا انگلیسی).

شاپا چه کاربردهای دارد؟

شاپا کد (رمزینه) مخصوص شناسایی هر پی آينده‌، بدون دانستن زبان یا نام آن کشور بوده و مزید اطلاعات بیشتر و ویژه، ساده‌ترین راه ارتباط میان ناشر، کارگزار و خریدار و هم چنین در راستای بهینه شدن شناسایی آسان‌تر پی آیندها در خدمات پستی سریع السیر است.

کاربردهای ISSN در کتابخانه‌ها

در سفارش و فراهم آوری نشریات در نظام امانت بین کتابخانه‌ای استفاده برای استخراج اطلاعات کتاب شناختی از طریق نظام ماشینی استفاده از نظام استاندارد کتاب شناختی برای یکسان سازی فهرست‌نویسی نشریات از اهم این کاربرد ها است.

《 مقر سازمان اصلی ISSN در پاریس است که مسئول هماهنگ‌سازی و ارسال ISSN مخصوص به مجلات می‌باشد. در ایران نیز برای هماهنگی بیشتر با کتابداران دنیا این امر با تصویب مجلس شورای اسلامی به وجود آمده است و با ارسال نشریات خود می توانید توسط کتابخانه‌ ملی ایران به سازمان ISSN که در "پاریس" مستقر است به این امر بسیار مهم همت گمارد. نگارنده این افتخار را داشته که در زمان "پست مدیریتی سردبیری" فصلنامه های سازمان نظام دامپزشکی ایران، سازمان نظام کشاورزی و منابع طبیعی ج.ا.ا ، خبرنامه، ماهنامه و فصلنامه کانون جهادگران جهاد سازندگی به "مدیر مسوولی" وقت این نشریات آقایان "خداکرم جلالی و سید محمد آقامیری" در قالب پرچم NGO,s (سمن ها) در دهه ۱۳۸۰با پیگیری و نیزشوق برجای نهادن "یک یادگار رسانه ای" ، محقق شدن این "شماره سریال استاندارد بین المللی" را از کتابخانه ملی ایران اخذ که در مصاحبه های اختصاصی اینجانب در نشریات آن زمان و در آرشیو کنونی قابل رجوع و مطالعه بیشتر برای مخاطبان محترم "فاخته نیوز" و سایر علاقمندان می باشد.》. ادامه دارد..‌

دکتر علیرضا کیهان پور