لزوم تدوین شیوه‌نامه‌ای جامع برای توزیع نهاده‌های دام و طیور

لزوم  تدوین شیوه‌نامه‌ای جامع برای توزیع نهاده‌های دام و طیور، نیازمند درنظرگرفتن اصول کلیدی اشاره شده  مانند عدالت، اثربخشی، دقت، کنترل‌پذیری و کاهش تنش است.

 پیشنهادات و نظرات ذیل در قالب اصول، سازوکارها و الزامات  ارائه می‌شود:

الف) اصول بنیادین و راهبردی

1. عدالت و شفافیت :

• تعریف سهمیه‌بندی عادلانه: سهمیه هر دامدار یا مرغدار بر اساس معیارهای شفاف و قابل اندازه‌گیری مانند "تعداد دام مولد"، "ظرفیت ثبت‌شده واحد پرورشی"، "سابقه تولید" و "عملکرد گذشته" تعیین شود.
• افشای عمومی اطلاعات: لیست دریافت‌کنندگان، سهمیه تخصیص‌یافته و قیمت‌ها به صورت عمومی و بر روی پلتفرم قابل دسترس، منتشر شود تا از رانت و فساد جلوگیری گردد.

2. اثربخشی و بهره‌وری :

• هدفمندی: توزیع نهاده باید منجر به "تولید پایدار"، "کنترل قیمت تمام‌شده" و "تأمین امنیت غذایی" شود. نهاده باید به دست تولیدکننده واقعی برسد و از آن طریق اثر خود را بر سفره مصرف کننده نهایی بگذارد.
• کاهش هزینه‌های مبادله: فرآیندها باید به گونه‌ای طراحی شود که زمان و هزینه دریافت نهاده برای دامدار به حداقل برسد.

3. دقت و کنترل‌پذیری :

• پایش لحظه‌ای: استفاده از سامانه‌های یکپارچه ملی و استانی که امکان رهگیری نهاده از واردات/تولید تا تحویل به دامدار و در نهایت عرضه محصول نهایی را فراهم کند.
• احراز هویت دقیق: ثبت‌نام الکترونیک دامداران و احراز هویت آنها بر اساس مدارک معتبر (پروانه بهره‌برداری، شناسه ملی وتاییده دامپزشکی و ...).

4. کاهش تنش و سهولت دسترسی :

• توزیع روان: جلوگیری از ایجاد صف‌های طویل و اتلاف وقت دامداران با استفاده از سیستم نوبت‌دهی الکترونیک و توزیع در ساعات مختلف توسط بخش خصوصی و دولتی.
• توجه به مناطق محروم: طراحی مکانیزم‌های ویژه برای توزیع عادلانه نهاده در مناطق دورافتاده و کم‌برخوردار.

ب) سازوکارهای اجرایی و عملیاتی پیشنهادی

1. سامانه یکپارچه توزیع هوشمند (شبکه ملی نهاده):

• ثبت‌نام و پروفایل الکترونیک: هر دامدار یا مرغدار در سامانه ثبت‌نام کرده و پروفایل کامل واحد خود (نوع دام، تعداد، ظرفیت، سابقه تولید و ...) را به روز می‌کند. و جهاد کشاورزی آمارها را به روز و راستی آزمایی کند .
• سهمیه‌بندی هوشمند: سامانه به صورت خودکار و بر اساس داده‌های پروفایل و فرمول تعریف‌شده، سهمیه هر واحد را محاسبه و اعلام می‌کند.
• نوبت‌دهی الکترونیک: دامدار از طریق اپلیکیشن موبایل یا پیامک، نوبت دریافت خود را در بازه‌های زمانی مشخص رزرو می‌کند.
• پرداخت غیرنقدی: پرداخت هزینه نهاده (در صورت یارانه‌ای نبودن) از طریق درگاه‌های بانکی در سامانه انجام می‌شود.

2. زنجیره تأمین و توزیع شفاف:

• مکانیزه کردن انبارها: مدیریت موجودی و گردش کالا در انبارهای عمده‌فروشی و خرده‌فروشی به صورت مکانیزه.
• بارکد/کیوآرکد: الصاق بارکد روی هر محموله نهاده برای رهگیری از کارخانه/مرز تا انبار و نقطه فروش.
• استفاده از صنف معتبر: بهره‌گیری از شبکه اتحادیه‌های معتبر و تعاونی‌های دامداری و مرغداری به عنوان پایگاه‌های توزیع، تحت نظارت سامانه متمرکز.

3. نظارت و ارزیابی مستمر:

• نظارت مستقیم و غیرمستقیم: تشکیل تیم‌های ناظر مستقل برای بازرسی سرزده از مراکز توزیع و همچنین استفاده از گزارش‌های خود سامانه (مانند شکایات ثبت‌شده، انحراف از سهمیه و ...).
• سامانه گزارش‌دهی شکایات: راه‌اندازی خطوط تلفن و پلتفرم آنلاین برای ثبت سریع و پیگیری شکایات دامداران و تولید کنندگان .
• ارزیابی عملکرد دوره‌ای: ارزیابی (سه‌ماهه) عملکرد سیستم توزیع بر اساس شاخص‌هایی مانند "رضایت دامداران"، "دقت در سهمیه‌بندی"، "کاهش حاشیه‌سازی و تنش" و "زمان تحویل".

4. سازوکارهای انگیزشی و تنبیهی:

• پاداش برای تولیدکنندگان نمونه: در نظر گرفتن امتیاز مثبت برای واحدهای نمونه در توزیع نهاده یا اعطای تسهیلات.
• برخورد قاطع با متخلفین: تعیین جریمه‌های سنگین، لغو پروانه و معرفی به مراجع قضایی برای افرادی که در سهمیه‌بندی تقلب می‌کنند، نهاده را احتکار می‌کنند یا در بازار سیاه می‌فروشند.

ج) الزامات و ملاحظات تکمیلی

1. آموزش و ترویج: برگزاری دوره‌های آموزشی برای دامداران درباره نحوه استفاده از سامانه و برای مجریان درباره اهمیت رعایت اصول اخلاقی.

2. انعطاف‌پذیری در شرایط بحران: طراحی پروتکل‌های برای شرایط خاص (مانند سیل، خشکسالی، تحریم) تا توزیع نهاده با اولویت بیشتری انجام شود.وسهمیه های خشکسالی برای کلیه دامداران استان در نظر گرفته شود نه شهرستانهای خاصی که نماینده ها سهمیه گرفته اند.

3.  حفظ کرامت دامدار: کل سیستم باید به گونه‌ای طراحی شود که کرامت و منزلت تولیدکننده، به عنوان محور اصلی چرخه تولید، حفظ شودو از برخوردهای تحقیرآمیز و ایجاد زمانهای طویل که موجب تنش می‌شود، جداً پرهیز گردد.

4. شفافیت در قیمت‌گذاری: در صورت وجود یارانه، میزان یارانه و قیمت تمام‌شده باید به وضوح به دامدار اعلام شود.

نتیجه‌گیری:

تدوین این شیوه‌نامه نه به عنوان یک دستورالعمل اداری، بلکه به عنوان یک «سند راهبردی برای جهش تولید» باید نگریسته شود. موفقیت آن در گرو «عزم جدی»، «اجرای فرابخشی» و «به‌کارگیری فناوری اطلاعات» است. پیاده‌سازی سیستم پیشنهادی، اگرچه در ابتدا نیازمند سرمایه‌گذاری است، اما در بلندمدت با کاهش فساد، افزایش رضایت و ارتقای بهره‌وری، به مراتب مقرون به‌صرفه‌تر از سیستم‌های سنتی پرتنش و غیرشفاف خواهد بود.

دکتر ناصر مرگان ازغدی

دامپزشک و مشاور رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی