تاریخچه اداره کل بهداشت آبزیان شیلات ایران با نام و یاد شادروان دکتر استاد «بهیار جلالی»/ بخش نخست

 فاخته- کمتر کسی در ایران و برخی مراکز آکادمیک دنیا وجود دارد که در سال های پرشتاب توسعه پرورش آبزیان در دهه ۱۳۷۰ در باب فعالیت‌های بهداشت، درمان و تغذیه آبزیان در شرکت سهامی پیشین شیلات ایران که در سال ۱۳۸۴ بنابر تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان به سازمان شیلات ایران تغییر نام و ماهیت محتوایی داد با اوج ایثار ، تلاش، از خود گذشتگی و اخلاق خوش و مردمداری نیکوی مرحوم دکتر استاد بهیار جلالی جعفری در معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شرکت سهامی پیشین شیلات ایران در سراسر کشور و همچنین دانشکده های دامپزشکی آشنا نباشد و این چه راز و رمزی است که نگارنده در دهه ۱۳۷۰ که توفیق همکار بودن(درطبقه پنجم) با این دانشمند و اسطوره پارازیتولوژیست ماهی را در ساختمان معاونت تکثیر و پرورش آبزیان واقع در تهران خیابان وصال شیرازی، بن بست ماهان( جنب بیمارستان البرز) در محل اداره کل بهداشت آبزیان شیلات ایران واقع در طبقه سوم را داشتم که همواره در تقابل سختی ها ، ناملایمات و مشکلات کاری، مانند افراد پایه و اثر گذار اولیه (فاندِر اِفِکت*) جمله زیبا و ماندگاری داشت که هنوز بوی کهنگی و فراموشی را به خود نگرفته است که تکیه کلامش این بود که: «تو عشق را نمی شناسی...!»
آیا درگذشت ناگهانی آن مرحوم در اثر ایست قلبی در ۵۶ سالگی برای یک دانشمند معروف و محقق دامپزشک متخصص مدیریت بهداشت و بیماری های آبزیان که در شیلات ایران پایه گذار اداره کل بهداشت، درمان و تغذیه با تالیف کتب تخصصی، مقالات بین المللی ، شرکت در سمینار های جهانی، شناخت و درمان آبزیان پرورشی و ماهیان بومی در سراسر کشور داشت؛ سن معقول و زیادی بود؟ که در آغاز اوج گرفتن و پختگی لازم آسمانی شد و با آموزش و تربیت تعداد زیادی از شاگردان خود در رشته تخصصی بهداشت آبزیان برای همه ما شیلاتی ها یک اسطوره فراموش نشدنی بود و هم اینک نیز هست و همواره خواهد بود.
مرحوم دکتر استاد بهیار جلالی جعفری در پنجم مرداد سال ۱۳۳۲ در تهران چشم به جهان هستی گشود و پس از طی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در سال ۱۳۵۶ در رشته دامپزشکی عمومی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران به جرگه دانش آموختگان این رشته پیوست.
در سال ۱۳۷۳ با اخذ مدرک دکترای تخصصی بهداشت و بیماری های آبزیان با استاد راهنمایی دکتر «کالمان مولنار» از آکادمی علوم مجارستان در زمینه پژوهش ها ی علمی و عملی بهداشت آبزیان و ارتقای علم در زمینه "پارازیتولوژیست حرفه ای ماهیان آب شیرین ایران" با تالیف ۱۳ کتاب ارزشمند فارسی، ۸۶ مقاله تخصصی بهداشت آبزیان به زبان های انگلیسی و فارسی و ارائه دستاورد ها، مقالات و نوشتار های تخصصی در ۴۲ همایش (کنفرانس) های بین المللی به عنوان یک چهره شاخص علمی کشور در عرصه جهانی خوش درخشید.
ایشان، علاوه بر اشتغال در سمت مدیرکل بهداشت، درمان و تغذیه معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شرکت سهامی پیشین شیلات ایران، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، مدیر گروه بهداشت و بیماری های آبزیان و مدرس مشهور این رشته در دانشگاه فوق از سال ۱۳۷۸ تا زمان درگذشت وی در دهم بهمن سال ۱۳۸۸ در تهران یعنی سن ۵۶ سالگی در اثر ایست قلبی بود و در فصلنامه آبزی پرور و واحد انتشارات اداره کل آموزش و ترویج معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات ایران(معاونت فعلی توسعه آبزی پروری سازمان شیلات ایران) با انتشار مقالات کاربردی داخلی و کتاب های ارزشمند بهداشت و درمان بیماری های آبزیان ، شناسایی و معرفی گونه های جدید انگل های ماهیان آب شیرین ایران، خدمات ارزشمندی را به ویژه به آبزی پروران سراسر کشور ارزانی داشت که هم اینک نیز به عنوان میراثی گرانبها و کاربردی مورد استفاده و بهره برداری دانشجویان، علاقمندان، کارشناسان، همکاران شیلات، پژوهشگران و مراکز علمی و همچنین صاحبان مزارع پرورش ماهیان آب شیرین گرم آبی و سرد آبی در دسترس با بهره مندی از توصیه های بیماری، پیشگیری، درمان و تامین سلامت آبزیان کشور و تولید غذای ایمن و سالم به عنوان "غذای سلامتی" زینت بخش کاربرد این توصیه های علمی در عرصه اجرایی و عملیاتی در مزارع آبزی پروری کشور بوده و هست.
دکتر «بهیار جلالی» مدیرکل بهداشت آبزیان شیلات ایران را به نوعی می توان بنیانگذار این اداره کل همگام و همسو با روند پرشتاب توسعه آبزی پروری در اواخر دهه ۱۳۶۰ به ویژه در دهه کامل ۱۳۷۰ در بخش دولتی محسوب نمود که جالب است یگانه مدیرکلی در شیلات ایران بود که در اتاق کاراش یک آزمایشگاه کوچک و دو دستگاه میکروسکوپ «زیمنس» و لام و لامل، اطلس بیماری ها و کیت های تشخیص بیماری بر روی میز مدیرکلی اش جانمایی کرده بود که نگارنده از این همه عشق، علاقه و تشنگی به خدمات علمی حتی در محل کار به جز بازدیدهای میدانی و برگزاری دوره های آموزشی و ترویجی و حضور خستگی ناپذیر در عرصه آبزی پروری شمال، جنوب و آب های داخلی به عنوان یک پدیده زیبا و به یاد ماندنی به مثابه درسی آموزنده و الگو گرفتن از این رفتار منحصر به فرد همواره و تاکنون از آموختن به عمق روح و جسم ام پیوند زده ام.

با توجه به افزایش کمی و کیفی تولیدات آبزی پروری در ایران از پایان سال ۱۳۵۷ تاکنون و ارتقای متوسط سرانه مصرف آبزیان از یک کیلوگرم در سال ۵۷ به ۱۴ کیلو گرم در سال ۱۴۰۲ فعلی در زمینه تکثیر و پرورش ماهی، میگو و سایر آبزیان و لزوم رعایت نکات بهداشتی؛ پیشگیری و درمان انواع بیماری های ویروسی، باکتریایی، واردات برخی گونه های آبزیان، صادرات انواع آبزیان چه شد که بر اساس یک صورتجلسه صرفا اداری و مدیریتی به ناگاه اداره کل بهداشت، درمان و تغذیه آبزیان در شیلات منحل و بخش تغذیه آن هم منفک و در نهایت به دامپزشکی ملحق شد.
البته در ادامه این نوشتار از موفقیت ها و چارت تشکیلاتی بهداشت آبزیان در کشور های مختلف پیشرو که در این راستا به صورت متمرکز در تشکیلات شیلات متمرکز بوده و یا در برخی کشورها بر عکس این روند حاکم است خواهیم پرداخت، لذا نگارنده بسیار علاقمند و مشتاق هستم که ماده قانونی انحلال و الحاق این روند را در دسترس داشته باشم که متاسفانه نتوانستم از منابع و مراجع ذیربط مشاهده نمایم و از طرفی بحث موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور که در زمینه بهداشت انواع آبزیان نیز لینک و چسبنده گی مد نظر را داشته و به ویژه دستور العمل ها و آیین نامه های اجرایی فراوان و کمّی دامپزشکی در زمینه رعایت مقررات و قوانین قرنطینه و نیز پروتکل های صادرات و واردات انواع مولدین میگوی پرورشی، لارو میگو، تخم چشم زده قزل آلا، کپور ماهیان اصلاح شده انگشت قد(فینگر لینگ)معروف به کپور چینی گرم آبی و نقش گمرک و فرودگاه های بین المللی داخل کشور ، مناطق آزاد و.... در نوشتار بعدی و در این راستا مورد واکاوی ،ارائه پیشنهادات و راهکار ها و روند کُند بودن صدور برخی مجوز ها به ویژه در یک ظرف زمانی خاص و هدر رفتن یک محدود و روند زمانی حساس و بیولوژیکی ویژه موجود زنده آبزی حتی انواع آبزیان زینتی و بالطبع خوراکی با استفاده از نظر کارشناسان و متخصصان ذیربط که بیش از چند دهه در این زمینه دارای تجارب ارزشمند و پیشنهادات ارزنده هستند از نکته نظرات آنان به منظور بهبود روش ها و ارتقای کیفی و کمّی پروسه ها بهره برداری نموده و به ابعاد این مهم و سیر تاریخی آن خواهیم پرداخت.ادامه دارد....

علیرضا کیهان پور

مشاورعالی رسانه ای «فاخته»

* Founder Effect
نظریه دکتر ارنست مایر زیست شناس آلمانی و متخصص جمعیت انسانی(۲۰۰۵ --۱۹۰۴ میلادی)