روز جهانی غذا در سال ۲۰۲۵ (WFD) تحلیلی بر شعار جهانی : «دست در دست برای غذاهای بهتر و آینده‌ای بهتر»

فاخته- مقدمه: هر سال در  شانزدهم  ماه اکتبر ، جامعه جهانی به دعوت سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) روز جهانی غذا را گرامی می‌دارد.
 شعار امسال، «دست در دست برای غذاهای بهتر و آینده‌ای بهتر» (Hand in Hand for Better Foods and a Better Future)، بیانیه‌ای علمی و اخلاقی درباره‌ی ضرورت بازطراحی نظام‌های غذایی جهانی در پرتو چالش‌های اقلیمی، جمعیتی و فناورانه است.

در این شعار، سه واژه کلیدی «همکاری»، «کیفیت غذا» و «پایداری آینده» نه‌ تنها از منظر اجتماعی، بلکه از دیدگاه علمی نیز سه محور اساسی در دستیابی به امنیت غذایی پایدار به شمار می‌روند.

همکاری؛ بازگشت به مفهوم هم‌سرنوشتی غذایی

نظام‌های غذایی امروز بیش از هر زمان دیگری به هم وابسته‌اند. تغییر در زنجیره تأمین یک کشور می‌تواند بر تغذیه میلیون‌ها نفر در کشور دیگر تأثیر بگذارد.
برنامه جهانی "FAO Hand-in-Hand Initiative" از سال ۲۰۱۹ تاکنون، با هدف پیوند دادن کشورها و بخش‌های مختلف اقتصادی برای کاهش شکاف‌های تولیدی و تغذیه‌ای طراحی شده است.

از منظر علم توسعه، این همکاری‌ها نوعی «دیپلماسی تغذیه» محسوب می‌شوند که به جای رقابت در منابع، بر تکمیل ظرفیت‌ها استوار است.
در سطح ملی، چنین هم‌دستی باید در قالب شبکه‌ای از کشاورزان، محققان، سیاست‌گذاران و مصرف‌کنندگان معنا پیدا کند.

 غذاهای بهتر؛ حرکت از کمیت به کیفیت

تحقیقات جهانی نشان می‌دهد که بحران امروز بشر نه فقط کمبود غذا، بلکه کیفیت پایین تغذیه است. 
مصرف بالای کالری‌های خالی، سموم کشاورزی، و فقر ریزمغذی‌ها (Micronutrient Deficiency) از چالش‌های عمده تغذیه معاصر است.

در دیدگاه علمی فائو ، «غذای بهتر» به معنای غذایی است که هم از نظر تغذیه‌ای کامل باشد و هم در فرآیند تولید، به محیط زیست آسیب نزند.
این دیدگاه با اصول «One Health» یا «سلامت واحد» نیز هم‌راستا است؛ مفهومی که رابطه‌ی متقابل میان سلامت انسان، حیوان و محیط زیست را تأکید می‌کند.

در ایران، گسترش محصولات سالم و ارگانیک، ارتقای نظام برچسب‌گذاری غذایی و توسعه‌ی دانش فنی در تولید خوراک‌های پایدار برای دام ؛ طیور و آبزیان، از گام‌های ضروری در راستای تحقق محور دوم شعار جهانی محسوب می‌شوند.

آینده‌ای بهتر؛ ضرورت تاب‌آوری اقلیمی و فناورانه

پایداری نظام‌های غذایی در گرو افزایش تاب‌آوری اقلیمی است. 
طبق داده‌های فائو، بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان از کشاورزی معیشتی زندگی می‌گذرانند و به شدت در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیرند.
علم امروز ثابت کرده است که بدون سازوکارهای هوشمند در مدیریت آب، خاک و انرژی، امنیت غذایی در قرن ۲۱ به خطر خواهد افتاد.

ایران نیز در این مسیر با چالش‌های مشابهی روبه‌روست؛
 کاهش منابع آب تجدیدپذیر، شور شدن خاک‌ها، و تخریب مراتع.
بنابراین، آینده‌ی بهتر تنها با نوآوری فناورانه و سیاست‌گذاری علمی ممکن است؛ از توسعه‌ی بذرهای مقاوم به خشکی گرفته تا استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی دقیق (Precision Agriculture) و بهره‌گیری از زیست‌ منابعی مانند "فیتوپلانکتون‌ها و زئوپلانکتون‌ها" در تولید پایدار پروتئین.

 پیام اخلاقی و انسانی شعار

فائو در بیانیه رسمی خود تأکید کرده است که حق بر غذا یک حق بنیادین بشر است.
در این چارچوب، شعار ۲۰۲۵ صرفاً یک پیام سیاسی یا اقتصادی نیست؛ بلکه بازتاب اخلاق زیستی (Bioethics) در برخورد انسان با طبیعت و دیگر انسان‌هاست.
"دست در دست دادن برای غذا" ، در حقیقت دست در دست دادن برای صلح، عدالت ، همزیستی پایدار و "همه در کنار هم بودن" است.

نگاه آینده‌نگر: 

از شعار تا شاخص

تحلیل‌گران توسعه معتقدند که تحقق شعار امسال نیازمند شاخص‌های علمی قابل سنجش است؛ از جمله:

شاخص کاهش ضایعات مواد غذایی در سطح ملی (Food Loss Index)

شاخص دسترسی برابر به غذای سالم در مناطق شهری و روستایی

شاخص پایداری خاک و تنوع زیستی کشاورزی

پیشنهاد می‌شود دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ایران، شاخص بومی امنیت غذایی پایدار را طراحی کنند تا بتوان اثر سیاست‌ها را بر کیفیت و پایداری تغذیه در مقیاس ملی ارزیابی نمود.

سخن پایانی

شعار «دست در دست برای غذاهای بهتر و آینده‌ای بهتر» دعوتی جهانی برای پیوند میان علم، سیاست و وجدان انسانی است.
در جهانی که هم‌زمان با گرسنگی و اسراف روبه‌روست، دانش کشاورزی و علوم زیستی باید به محور گفت‌وگوی جهانی تبدیل شود.
ایران، با میراث غنی کشاورزی سُنتی و ظرفیت بالای علمی ، می‌تواند یکی از الگوهای منطقه‌ای در تحقق این شعار باشد.

به یاد داشته باشیم: «آینده‌ی بهتر ، نه در وفور غذا ، بلکه در خِرد جمعی و همدلی علمی ملت‌ها رقم خواهد خورد.»/ ۷۸۵

  علیرضا کیهان‌پور 

پژوهشگر توسعه کشاورزی و امنیت غذایی