چرا دانشمندان می‌گویند مفهوم سنتی زئونوز دیگر کارایی ندارد؟ به بهانه ١٣تير روز ملي مبارزه با بيماري هاي قابل انتقال از حيوان

فاخته- برای بیش از یک قرن، تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 1950 به عنوان استاندارد طلایی در نظر گرفته می‌شد: "بیماری‌هایی که به طور طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان منتقل می‌شوند".

در پی همه‌گیری کووید-۱۹، جامعه علمی به نقطه عطفی تاریخی رسیده است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد تعریف هفتادساله سازمان جهانی بهداشت از بیماری‌های قابل انتقال بين انسان و حیوان، دیگر پاسخگوی پیچیدگی‌های دنیای امروز نیست. این کشف می‌تواند انقلابی در نحوه مقابله با تهدیدات بهداشتی آینده ایجاد کند.
بر اساس مطالعه جامع دانشگاه سیدنی که سال ۲۰۲۳ در نشریه معتبر Nature منتشر شد، مشخص شده که ۸۲ درصد از بیماری‌های نوظهور در دو دهه اخیر در چارچوب تعاریف سنتی زئونوز نمی‌گنجند. این تحقیق که با مشارکت ۴۷ مرکز علمی بین‌المللی انجام شده، نشان می‌دهد هر چهار ماه یک پاتوژن جدید از مرزهای بین گونه‌ها عبور می‌کند.

پروفسور «النا مارتین»، اپیدمیولوژیست برجسته دانشگاه هاروارد در این باره می‌گوید: "ما با یک پارادوکس جدی مواجه هستیم. از یک طرف ویروس‌هایی مانند SARS-CoV-2 که ابتدا از حیوان به انسان منتقل شدند، اما امروز به صورت انسانی به-انسانی در حال گردش هستند. از طرف دیگر، بیماری‌های محیط‌پایه (environment-based diseases) که مستقیماً از خاک یا آب به انسان می‌رسند. اینها در تعریف کلاسیک زئونوز جایی ندارند."

این چالش‌ها منجر به پیشنهاد یک سیستم طبقه‌بندی جدید شده است که توسط کنسرسیومی بین‌المللی از پژوهشگران مطرح شده است.در این نظام نوین، بیماری‌های قابل انتقال به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: 
1. زئونوزهای فعال (active zoonoses) با انتقال جاری حیوان به انسان
2. زئونوزهای تاریخی (historical zoonoses) که اکنون عمدتاً بین انسان‌ها منتقل می‌شوند
3. بیماری‌های محیط‌پایه (environment-based diseases) که مخزن اصلی آنها اکوسیستم‌های طبیعی است

دکتر راجر اسمیت، مدیر مرکز کنترل بیماری‌های اروپا هشدار می‌دهد: "اگر امروز در تعاریف خود تجدید نظر نکنیم، فردا در مواجهه با تهدیدات نوین کاملاً غافلگیر خواهیم بود. تغییرات اقلیمی هر سال بر پیچیدگی این معادله می‌افزاید و ما نیازمند ابزارهای تحلیلی دقیق‌تری هستیم."

این تحول علمی می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد؛ از طراحی سیستم‌های هشدار سریع پیشرفته گرفته تا بازنگری در پروتکل‌های بین‌المللی بهداشتی. بسیاری از کارشناسان معتقدند این تغییر تنها یک اصلاح اصطلاحاتی نیست، بلکه تحولی بنیادین در درک ما از اپیدمیولوژی بیماری‌های عفونی است.

سوال اساسی که امروز جامعه علمی با آن مواجه است این است: آیا وقت آن نرسیده که سازمان جهانی بهداشت رسماً اعلام کند تعریف سنتی زئونوز دیگر کاربرد ندارد؟ پاسخ به این پرسش می‌تواند آینده مبارزه با بیماری‌های عفونی را برای دهه‌های آینده شکل دهد.

دكتر حسن بازيار
متخصص بيماري هاي داخلي دام هاي بزرگ
رئيس اداره قرنطينه و امنيت زيستي استان بوشهر

منابع:
1. Martínez, E. et al. (2023). "Emerging zoonotic threats in the Anthropocene era". Nature
2. Singh, B.B. et al. (2023). "Redefining zoonosis: A new classification framework". Frontiers in Public Health
3. Smith, R. et al. (2023). "Climate change and emerging infectious diseases". European Journal of Epidemiology
4. World Health Organization (2022). "Global strategy for zoonotic disease surveillance"