روایت تلاشی 20 ساله؛ پرتودهی میگو؛ سرآغازی بر «دامپزشکی هسته‌ای»

فاخته- متین زارعی-در روزگاری که بحث «دامپزشکی هسته‌ای» و تدوین استراتژی ملی استفاده از پرتوها در حوزه دامپزشکی به یکی از موضوعات مهم تبدیل شده، بد نیست به گذشته برگردیم؛ به پروژه‌ای که حدود بیست سال پیش در هرمزگان آغاز شد و راه را برای استفاده از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز در دامپزشکی جنوب کشور هموار کرد. پروژه‌ای که توانست برای نخستین بار در کشور، بار میکروبی میگوهای پرورشی صادراتی را با استفاده از پرتو گاما به صفر برساند.

در این گزارش اختصاصی، با دکتر «رضا افشاریان» گفت‌وگو کردیم؛ کسی که همراه تیمی متعهد و با حمایت پژوهشکده انرژی اتمی و مدیران وقت دامپزشکی هرمزگان، این پروژه را به سرانجام رساند. گفت‌وگویی که علاوه بر روایت تاریخچه یک دستاورد علمی، پیام مهمی برای نسل جوان دامپزشکی کشور دارد.

فاخته: آقای دکتر افشاریان، لطفاً ابتدا خودتان را معرفی کنید و درباره سوابق کاری‌تان بگویید.

دکتر افشاریان: من رضا افشاریان هستم. سال ۱۳۸۶ به‌عنوان طرح نیروی انسانی وارد سیستم دامپزشکی شدم و حدود دو سال در شهرستان جغتای به‌عنوان کارشناس دامپزشکی فعالیت کردم. بعد به دلیل نیاز سازمان دامپزشکی کشور و علاقه شخصی به حوزه آبزیان، به استان هرمزگان منتقل شدم.
در هرمزگان سال‌ها رئیس اداره مبارزه با بیماری‌های آبزیان بودم و به‌طور تخصصی در آزمایشگاه PCR فعالیت کردم. همچنین مدتی معاون پشتیبانی و مالی اداره کل دامپزشکی هرمزگان بودم.
حدود سال ۱۳۸۸ به خراسان رضوی برگشتم، چهار سال رئیس اداره قرنطینه بودم و از آن زمان تاکنون به‌عنوان کارشناس ارشد نظارت اداره کل مشغول خدمت هستم.

 فاخته: چه شد که به سمت پروژه پرتودهی میگو رفتید؟

دکتر افشاریان: در آن زمان صنعت پرورش میگو در هرمزگان با سرعت در حال توسعه بود و نیاز صنعت به روش‌های نوین نگهداری و فرآوری کاملاً احساس می‌شد. از طرف دیگر، بحث استفاده از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز در صنایع غذایی دنیا مطرح بود. همین دو عامل باعث شد تصمیم بگیریم پروژه پرتودهی میگو با پرتو گاما را طراحی و اجرا کنیم تا بتوانیم هم کیفیت را ارتقا دهیم و هم زیرساخت‌های صادرات را به‌روز کنیم.

فاخته: اجرای این طرح چقدر طول کشید و چه تیمی روی آن کار کرد؟

دکتر افشاریان: اجرای پروژه ۳۴ ماه زمان برد. تیم ما شامل من، دکتر نیکبخت و خانم دکتر معتمدی وهمکارهای محترمشون در پژوهشکده تحقیقات کشاورزی، پزشکی و صنعتی سازمان انرژی اتمی در کرج بود. همچنین دکتر مسعود ایازی، مدیرکل وقت دامپزشکی هرمزگان، بزرگ‌ترین حامی این طرح بود.

 فاخته-  چه کسی بیشترین کمک را در این مسیر به شما کرد؟

دکتر افشاریان: بدون شک جناب دکتر مسعود ایازی، مدیرکل وقت دامپزشکی هرمزگان. ایشان مدیری با سطح تفکر بسیار بالا، آینده‌نگر و با نگاهی فراتر از زمان خود بودند. در تمام طول پروژه، با دید باز و مدیریت هوشمندانه، تمام قفل‌ها و موانع را برای ما باز می‌کردند. واقعاً اگر حمایت فکری و مدیریتی دکتر ایازی نبود، این پروژه هیچ‌وقت به سرانجام نمی‌رسید.
ایشان نه‌تنها نگاه ملی به این موضوع داشتند، بلکه با اعتماد کامل به تیم ما، فضایی ایجاد کردند که توانستیم بدون دغدغه اجرایی، روی نوآوری علمی تمرکز کنیم. هنوز هم یکی از افتخاراتم این است که زیر نظر مدیریتی با این سطح بینش کار کردم.

فاخته- پروژه چه دستاوردی داشت؟

دکتر افشاریان: برای نخستین بار در ایران، توانستیم با «پرتو گاما» بار میکروبی میگوهای پرورشی را به صفر برسانیم، بدون اینکه از مواد شیمیایی استفاده کنیم. آزمایش‌ها نشان داد هیچ تفاوتی در طعم، رنگ، پروتئین و سایر شاخص‌های کیفی بین میگوهای پرتودهی‌شده و نمونه‌های کنترل وجود ندارد. همچنین بسته‌بندی‌ها اصلاح شد تا پرتودهی بیشترین اثر را داشته باشد. این پروژه صنعت عمل‌آوری میگوی صادراتی ایران را یک گام بزرگ به استانداردهای جهانی نزدیک کرد.

 فاخته: مردم جنوب کشور را در این مدت چطور شناختید؟

دکتر افشاریان: مردم جنوب یکی از سرمایه‌های بزرگ فرهنگی و انسانی ایران هستند. مهم‌ترین چیزی که در همان روزهای اول متوجه شدم، صفا و صمیمیت خالصانه آن‌ها بود. حتی در شرایط سخت کاری و آب‌وهوای طاقت‌فرسا، همیشه با روی باز و لبخند با ما همکاری می‌کردند.
احترام عمیق به مهمان، صداقت در روابط و غیرت نسبت به کار و تولید، ویژگی بارز مردم هرمزگان است. من همیشه می‌گویم بخش بزرگی از موفقیت پروژه ما، به خاطر همین همکاری صمیمانه و حمایت مردمی بود. امروز هم وقتی اسم جنوب می‌آید، اول چیزی که در ذهنم تداعی می‌شود، قلب‌های گرم و دست‌های پرتلاش مردم آنجاست.

فاخته- آیا در آن زمان از مجموعه سازمان دامپزشکی کشور بازخورد خوبی دریافت کردید؟

دکتر افشاریان: متأسفانه خیر. یادم هست همان روزی که پروژه در اخبار سراسری اعلام شد، حدود ساعت دو بعدازظهر بود. چند دقیقه‌ای بیشتر نگذشته بود که تلفن از سازمان دامپزشکی زنگ خورد. راستش اول فکر کردم می‌خواهند تبریک بگویند و تشویقم کنند، اما بعد متوجه شدم اوضاع برعکس است!
به‌دلیل نو بودن پروژه و حساسیت روی موضوعات هسته‌ای، برخی نگرانی‌ها وجود داشت و حتی ممکن بود ماجرا برای من به سمت دردسر برود. اینجا بود که باز هم نقش مدیریتی دکتر مسعود ایازی مشخص شد. با آرامش و درایت، شرایط را مدیریت کردند و عملاً جلوی یک اتفاق ناگوار برای من را گرفتند و موضوع را ختم به خیر کردند. الان که به آن روز فکر می‌کنم، با همه استرسش، یکی از بامزه‌ترین خاطرات کاری من است.

 فاخته- وقتی امروز دوباره بحث دامپزشکی هسته‌ای و تدوین استراتژی ملی مطرح می‌شود، چه حسی دارید؟

دکتر افشاریان: حس عمیق رضایت همراه با مسئولیت. پروژه‌ای که بیست سال پیش انجام شد، شاید آن زمان برای بسیاری ناشناخته بود، اما امروز تبدیل به یک نیاز ملی شده است. ایران باید هرچه سریع‌تر استراتژی دامپزشکی هسته‌ای را تدوین کند تا از این ظرفیت عظیم علمی در امنیت غذایی و صادرات استفاده کند.

 فاخته: چه شد که به جنوب کشور رفتید؟ و اگر امروز دوباره به شما بگویند به هرمزگان بروید، آیا می‌روید؟

دکتر افشاریان: رفتن به جنوب برای من فقط یک مأموریت کاری نبود، یک تصمیم قلبی بود. همیشه دوست داشتم در حوزه‌ای کار کنم که هم علمی باشد و هم اثر مستقیم روی اقتصاد کشور بگذارد. وقتی سازمان دامپزشکی نیاز استان هرمزگان را مطرح کرد، حس کردم این همان فرصتی است که می‌تواند مسیر زندگی شغلی من را تغییر دهد.
اما تنها علتی که امروز نمی‌توانم زادگاهم مشهد را ترک کنم، حضور در کنار بارگاه امام رضا (ع) و همچنین نیاز شدید پدر و مادرم به حضور و کمک من است. خدمت به خانواده برایم بالاترین اولویت است. با این حال، هرمزگان برای من مثل یک دانشگاه بزرگ باقی مانده و همیشه در قلبم جای دارد.

فاخته- توصیه شما به دامپزشکان جوان چیست؟

دکتر افشاریان: توصیه من این است که فقط به کار در کلان‌شهرها فکر نکنند. دامپزشکی واقعی و تأثیرگذار در استان‌های مرزی و جنوبی کشور است. آنجا جایی است که شما نه‌تنها علم یاد می‌گیرید، بلکه با زندگی و اقتصاد مردم گره می‌خورید.
به استان‌هایی مثل هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان بروید؛ این استان‌ها دانشگاه‌های واقعی دامپزشکی هستند. در آنجا یاد می‌گیرید که دامپزشکی فقط درمان یک حیوان یا نظارت بر یک محصول نیست، بلکه تأمین امنیت غذایی یک ملت است.
کار در این مناطق سختی خودش را دارد؛ از آب‌وهوای گرم گرفته تا کمبود امکانات. اما همین سختی‌هاست که شخصیت حرفه‌ای شما را می‌سازد و باعث می‌شود درک کنید دامپزشکی یعنی حضور در خط مقدم سلامت جامعه.
من همیشه به همکاران جوان می‌گویم: اگر می‌خواهید یک دامپزشک معمولی نباشید و می‌خواهید آینده‌تان را متفاوت بسازید، جرئت کنید و به مناطق مرزی و جنوب کشور بروید. آنجا است که می‌توانید اثر واقعی بگذارید و آینده دامپزشکی ایران را شکل بدهید.

سوال آخر;

فاخته: با توجه به اینکه در مسیر توسعه فناوری هسته‌ای ایران، شهدای زیادی فداکاری کردند و همچنین تحریم‌ها و جنگ‌های نرم و سختی از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی وجود دارد، نقش این شهدا و چالش‌های سیاسی را چگونه در پیشرفت این فناوری می‌بینید؟

دکتر رضا افشاریان: راه توسعه فناوری هسته‌ای در ایران، مسیری پرپیچ و خم و همراه با فداکاری‌های بزرگ بوده است. شهدای بسیاری در این مسیر جان خود را فدا کردند تا امروز کشور بتواند از این فناوری برای اهداف صلح‌آمیز و توسعه علمی بهره‌مند شود. این شهدا نماد ایثار و مقاومت ملت ایران در برابر فشارها و تهدیدهای خارجی هستند و یاد و راه‌شان همیشه چراغ راه ما خواهد بود.

از سوی دیگر، تحریم‌ها و جنگ‌های نرم و سختی که آمریکا و اسرائیل علیه برنامه هسته‌ای ایران به راه انداخته‌اند، نشان‌دهنده اهمیت و تأثیر این فناوری در معادلات منطقه‌ای و جهانی است. این فشارها نه تنها محدودیت‌هایی ایجاد کرده، بلکه انگیزه ما را برای خودکفایی، پیشرفت علمی و توسعه فناوری‌های نوین بیشتر کرده است.

ما معتقدیم که دفاع از حقوق هسته‌ای و پیشرفت در این حوزه، نه فقط یک امر فنی بلکه نمادی از استقلال، اقتدار و اراده ملی است. چالش‌های سیاسی و سختی‌ها هرگز ما را از مسیر پیشرفت باز نداشته و نخواهد داشت، بلکه باعث شده تا با تلاش مضاعف، مسیر توسعه فناوری هسته‌ای را با جدیت بیشتری دنبال کنیم و آن را به عنوان سرمایه‌ای برای آینده‌ای روشن‌تر برای ایران ببینیم.

این راه، راه شهدایی است که برای امنیت و پیشرفت کشور ایستادند و ما به عنوان فرزندان این ملت، وظیفه داریم با احترام به ایثارشان، این مسیر را با شجاعت و امید ادامه دهیم.

خبرنگار: متین زارعی