لزوم بازنگری معرفی رشته‌های دام، طیور و دامپزشکی در مقطع متوسطه بر اساس روش دیکتوم (Developing A Curriculum – DACUM)

تحلیلی بر ضرورت انطباق آموزش‌های مهارتی هنرستانی با نیاز واقعی بازار کار زیستی دامپروری کشور

فاخته- نظام آموزشی فنی‌ و حرفه‌ای و کاردانش در حوزه دام، طیور و دامپزشکی در مقطع متوسطه، نقش بسیار مهمی در تربیت نیروی انسانی مهارتی برای روستاها، واحدهای دامپروری، مرغداری‌ها و مراکز بهداشتی دام دارد. با این حال، بسیاری از هنرجویان این رشته‌ها با واقعیت‌های بازار کار و نیازهای تخصصی حرفه‌ای فاصله دارند. آموزش‌ها اغلب نظری، غیرعملی و بدون تجزیه شغلی دقیق هستند. روش دیکتوم (Developing A Curriculum - DACUM) به عنوان ابزاری علمی برای تحلیل شغل و طراحی آموزش‌های مهارت‌محور، می‌تواند چارچوبی اثربخش برای بازنگری رشته‌ها، دروس و مهارت‌های هنرستانی باشد. در ادامه ضمن معرفی این روش، بر ضرورت اجرای آن در تدوین کتب درسی هنرستان‌های دام و طیور تأکید دارد.

چرایی و ضرورت بازنگری در رشته‌های دام و دامپزشکی مقطع متوسطه 

آموزش دام، طیور و بهداشت دام در هنرستان‌ها با هدف تربیت نیروی کار ماهر، محلی و آماده‌کار طراحی شده است، اما طی سال‌های اخیر این آموزش‌ها دچار فاصله با نیاز واقعی بازار، دامداران، روستاها و واحدهای تولیدی شده‌اند. مشکلاتی از قبیل:

تکیه بر حفظیات و مفاهیم غیرکاربردی

ضعف در مهارت‌های عملی و میدانی

نبود آموزش منطقه‌ای (بر اساس نژادهای بومی، اقلیم و نیاز محلی)

ناهماهنگی بین محتوای دروس و مشاغل واقعی

نشان می‌دهد که بدون بازنگری ساختاری و مهارت‌محور، آموزش دام در سطح متوسطه نمی‌تواند به اشتغال و تولید پایدار کمک کند.

روش دیکتوم (Developing A Curriculum – DACUM) چیست؟

دیکتوم، روشی شناخته‌شده برای طراحی برنامه درسی بر پایه تجزیه دقیق مشاغل است. در این روش، گروهی از متخصصان باتجربه در یک شغل خاص گرد هم می‌آیند و با هدایت تسهیل‌گر آموزشی، وظایف اصلی، فعالیت‌های جزئی، ابزار مورد نیاز، مهارت‌ها و نگرش‌های حرفه‌ای را شناسایی و فهرست می‌کنند.

ویژگی‌های DACUM

شغل را از نگاه خود شاغلان واقعی تحلیل می‌کند

خروجی آن، جدول مهارت‌ها و وظایف شغلی است

قابل استفاده برای طراحی دروس هنرستانی، کارگاه‌ها، آزمون‌های مهارتی و کتاب درسی

نمونه تحلیل دیکتوم برای هنرآموز «تکنسین بهداشت دام روستایی»

وظایف اصلی (Duties)
فعالیت‌های شغلی (Tasks)
آماده‌سازی محل دام
ضدعفونی آغل
 تنظیم دما و تهویه
پایش سلامت دام
مشاهده علائم غیرطبیعی، تب‌سنجی، کنترل حرکات 
واکسیناسیون اولیه 
آماده‌سازی سرنگ، تزریق زیرپوستی، ثبت زمان واکسن 
تغذیه دام 
تهیه خوراک دستی، شناخت علوفه بومی، توزیع به‌موقع 
کمک در زایمان دام
مشاهده نشانه‌های زایمان، کمک در تولد بره/گوساله 
همکاری با دامپزشک گرفتن دام، آماده‌سازی وسایل، رعایت ایمنی کارثبت و گزارش دفتر سلامت دام، یادداشت دارو، فرم روزانه مزرعه 

رشته‌ها و مهارت‌های قابل بازنگری بر اساس روش دیکتوم در هنرستان‌ها

۱. رشته: بهداشت دام سبک و سنگین

بازطراحی مهارت‌ها

شناخت علائم اولیه بیماری

توانایی تزریق ساده

آموزش ضدعفونی آغل و محیط

آشنایی با کار با ترازوی دام و تجهیزات ساده دامداری

 رشته نگهداری و پرورش طیور بومی و صنعتی

بازطراحی مهارت‌ها

تنظیم دمای سالن

شناخت واکسن‌های طیور

تغذیه صحیح در مراحل رشد

تفکیک نژادها و مرغ مادر بومی

رشته جدید پیشنهادی
2.  تکنسین همیار دامپزشک روستایی

مهارت‌ها

کمک به نمونه‌گیری (مدفوع، خون)

شست‌ و شوی زخم و ضدعفونی

گزارش‌دهی اولیه به دامپزشک

آموزش اولیه به دامدار

پیشنهادات برای تدوین کتاب‌های درسی مهارت‌محور مبتنی بر دیکتوم

هر فصل کتاب، یک شغل واقعی را تجزیه کند مانند :
:
 فصل «تغذیه دام»، با نقش «اپراتور جیره‌نویسی دستی»

مهارت‌ها را در قالب جدول DACUM در کتاب درج شود
وظیفه – فعالیت – ابزار – مهارت لازم

تمرکز بر مسائل بومی و محلی باشد
برای مثال: در استان‌های عشایرنشین، آموزش زایمان گوسفند

ارتباط شغل با بازار و روستا نمایش داده شود
با درج داستان‌های واقعی از دامداران موفق هنرستانی

مزایای استفاده از روش دیکتوم در آموزش هنرستانی

مزیت و توضیح مهارت‌محور بودن آموزش بر اساس وظایف واقعی، نه صرفاً نظریات اشتغال‌زا بودن هنرجو  که از همان آغاز،   خود را در شغل ببیند  و سراب گونه باشد.
تطبیق با بازارمتناسب با نیاز دامداران،مرغداران و مراکز محلی  
که کاهش ترک تحصیل هنرجو، کاربرد دروس را لمس می‌کند و قابل ارزشیابی آزمون‌ها می‌توانند بر اساس فعالیت‌های DACUM باشند

کلام پایانی اما ادامه دار...!

برای آن‌ که رشته‌های دام، طیور و دامپزشکی در مقطع متوسطه واقعاً منجر به اشتغال، تولید و ماندگاری جوانان در روستاها شوند، باید از آموزش‌های کتاب‌محور و انتزاعی فاصله گرفت و به آموزش‌های شغل‌محور، مهارت‌محور و بومی‌گرا روی آورد. روش دیکتوم (Developing A Curriculum – DACUM) یک چارچوب علمی، ساده و عملی برای تجزیه دقیق شغل‌ها و طراحی محتوای کتاب درسی است که می‌تواند در آیندهِ  " آموزش دام و طیور" را در مقطع دوره دوم دبیرستان ها، هنرستان‌های کشاورزی و... متحول کند.

واژگان کلیدی

دیکتوم، DACUM، هنرستان کشاورزی، بهداشت دام، دامپزشکی روستایی، آموزش مهارتی، آموزش مبتنی بر شغل، تجزیه شغلی، اشتغال هنرجو، دام سبک، طیور، کتاب درس های دامپروری

«به پایان رسید این دفتر نخست که پایه و اساس پیشرفت و توسعه تخصص روستا محور برای نسل جدید است اما حکایت همچنان باقیست.»/ ۷۱۷

         علیرضا کیهان‌پور

تعریف روش دیکتوم (DICTUM)

روش DICTUM مخفف عبارت:
Design of Integrated Curriculum Through Utilization of Methodical task analysis
به معنای طراحی برنامه درسی یکپارچه از طریق استفاده نظام‌مند از تحلیل وظایف است. این روش ابتدا مشاغل هدف را به دقت تحلیل می‌کند، سپس محتوای آموزشی و مهارتی مناسب برای آن شغل طراحی می‌شود.