آخرین وضعیت تب برفکی در کشور از زبان رئیس سازمان دامپزشکی/ اپیدمی رخ نداده است
به گزارش فاخته به نقل از ایسنا، تب برفکی از جمله بیماری‌های ویروسی و واگیرداری است که تنها چند ساعت زمان کافیست که تا در شعاع گسترده‌ای انتقال یابد و از یک روستا به چند استان برسد. این روزها سویه جدیدی از این بیماری شیوع یافته که نگرانی دامداران و جامعه هدف را به دنبال داشته چرا که خسارات این بیماری در حال گسترده شدن است.
در راستای کنترل و درمان این بیماری در حال حاضر سازمان دامپزشکی کشور طرح‌های ویژه‌ای از افزایش واکسیناسیون تا کنترل تردد دام‌ها برای مهار شیوع بیشتر آغاز کرده است که در همین زمینه علیرضا رفیعی پور - رئیس سازمان دامپزشکی کشور - امروز مهمان خبرگزاری ایسنا بود تا به‌طور مفصل به چالش‌ها و برنامه‌های پیش رو پرداخته که در ادامه مشروح این مطلب را می‌خوانید.
با توجه به هشدارهای سازمان‌های بین‌المللی از اواخر سال گذشته درباره احتمال شیوع بیماری تب برفکی، چه اقداماتی از سوی سازمان دامپزشکی کشور انجام شد؟ آیا از آن زمان قرنطینه و واکسیناسیون انجام شده بود یا خیر؟
بیماری‌های ویروسی و به‌ویژه بیماری‌های مسری مرز نمی‌شناسند و هر لحظه ممکن است در هر کشوری بروز پیدا کنند، چراکه امکان انتقال مکانیکی آنها با هر وسیله یا شی‌ای وجود دارد. این بیماری‌ها می‌توانند از استانی به استان دیگر، از روستایی به شهر دیگر و حتی از کشوری به کشور دیگر منتقل شوند؛ همان‌طور که در حوزه انسانی نیز بیماری‌هایی مانند آنفلوانزا چنین ویژگی‌ای دارند. بنابراین، در خصوص بیماری‌های ویروسی و مسری، ما باید همواره در حالت آماده‌باش باشیم؛ چه زمانی که مجامع بین‌المللی هشدار می‌دهند و چه زمانی که هنوز هشدار رسمی داده نشده است.
در سازمان دامپزشکی کشور، پیش از آنکه سویه جدید بیماری تب برفکی شناسایی شود، همکاران ما از طریق نظام مراقبت فعال و غیرفعال، در قالب طرح‌های رصد و پایش مستمر، در مناطق روستایی، عشایری و واحدهای دامداری صنعتی حضور داشتند. بر همین اساس، تا پایان شهریورماه بیش از ۲۷۰ کانون بیماری در کشور گزارش شد.
سازمان دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران از معدود دستگاه‌هایی است که به‌دلیل ماهیت فعالیت خود، به‌صورت مستقیم با جان و سرمایه مردم در ارتباط است. ما بیش از ۲۰۰ هزار کد اپیدمیولوژیک یا همان کد زیستی برای واحدهای تولیدی و دامی کشور تعریف کرده‌ایم؛ به‌گونه‌ای که تمامی دامداری‌ها، مرغداری‌ها، مراکز آبزی‌پروری، روستاها، مناطق عشایری، دامداری‌های صنعتی، شرکت‌های فرآوری و صنایع تبدیلی در این سامانه دارای شناسه اختصاصی هستند. زمانی که همکاران ما در بازدیدهای میدانی با موارد مشکوک مواجه می‌شوند، بلافاصله اطلاعات مربوطه در سامانه GIS ثبت و در ستاد مرکزی سازمان در تهران رصد می‌شود تا اقدامات بعدی از جمله شناسایی و مهار بیماری انجام گیرد.
با توجه به هشدارهای سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در ماه‌های نخست سال، سازمان بلافاصله برای تأمین واکسن سویه جدید اقدام کرد. بدیهی است که تهیه واکسن برای ویروس جدید فرآیندی پیچیده و زمان‌بر است، چراکه این واکسن‌ها به‌صورت محدود تولید می‌شوند و کشورهای واکسن‌ساز نیز معمولاً با سفارش چندماهه آن را تحویل می‌دهند.
با وجود این، از آنجا که در کشورهای همسایه مواردی از این بیماری گزارش شده بود، ما پیش از مشاهده هرگونه مورد داخلی، در اردیبهشت‌ماه مراحل خرید واکسن را آغاز کردیم. هرچند تا پایان اسفند و فروردین هیچ گزارشی از بروز ویروس جدید در کشور نداشتیم، اما در حالت آماده‌باش کامل بودیم و پس از ورود واکسن به کشور، در زمان اعلام موارد بیماری، واکسیناسیون دام‌ها به‌موقع آغاز شد و اقدامات ایمن‌سازی با موفقیت انجام گرفت.
در مصاحبه‌های قبلی اشاره شده بود که در ابتدای سال ۵۰۰ هزار دوز واکسن استراتژیک تامین بود اما آیا این میزان برای ایمن‌سازی ۸ میلیون راس دام سنگین کفایت می‌کند؟
زمانی که یک ویروس در هر نقطه‌ای از کشور گزارش می‌شود، سازمان دامپزشکی بلافاصله اقدامات بهداشتی و کنترلی را آغاز می‌کند. این اقدامات شامل ایجاد «رینگ‌های حفاظتی» در اطراف کانون بیماری است. به این ترتیب که از نقطه صفر یعنی همان دامداری یا محل بروز بیماری، تا شعاع یک کیلومتری، اقدامات قرنطینه‌ای و محدودیتی اجرا می‌شود تا جابه‌جایی دام، نهاده یا وسایل نقلیه کنترل شود.
در مرحله بعد، از شعاع یک تا سه کیلومتر اطراف کانون، عملیات واکسیناسیون فوری انجام می‌شود تا از گسترش بیماری به دیگر دامداری‌ها جلوگیری شود. در نهایت، محدوده سه تا 10 کیلومتر نیز به‌صورت مستمر و روزانه پایش و رصد می‌شود تا اطمینان حاصل شود که ویروس از کانون اولیه فراتر نرفته است. بنابراین، اقدامات همکاران ما در قالب همین رینگ‌های حفاظتی و پایش‌های مستمر، نقش تعیین‌کننده‌ای در کنترل بیماری دارد. در این چارچوب، میزان واکسنی که تأمین شد، نقش بسیار مؤثری در جلوگیری از گسترش بیماری ایفا کرد و می‌توان گفت یکی از بزرگ‌ترین خدمات به صنعت دام کشور بود. علاوه بر آن، سازمان دامپزشکی متناسب با نیاز، محموله‌های جدید واکسن را نیز وارد کرده است. خوشبختانه در حال حاضر میزان واکسن در کشور کافی است و جای نگرانی برای دامداران و سایر ذی‌نفعان وجود ندارد.
با توجه به هشدارهایی که از سوی سازمان‌های بین‌المللی در مورد احتمال شیوع بیماری داده شده بود، چرا اقدامات پیش‌دستانه مانند قرنطینه‌های گسترده‌تر و عمیق‌تر زودتر آغاز نشد؟ آیا در این زمینه تمهیداتی اندیشیده شده بود؟
به‌طور مشخص، مکاتبات رسمی ما با استانداری‌ها، فرمانداری‌ها، دستگاه‌های امنیتی، نیروی انتظامی و اتحادیه‌های مرتبط با حوزه دام از همان ابتدای سال ۱۴۰۳ به‌صورت روزنگار ثبت و مستند شده است. در فروردین ۱۴۰۳ نخستین سویه جدید در کشور شناسایی شد که خوشبختانه با واکسن‌های تولید داخل همخوانی داشت و نیازی به واردات واکسن جدید احساس نشد.
همچنین در آذرماه ۱۴۰۳ نیز سویه جدید دیگری گزارش شد که آن هم با واکسن‌های موجود قابل کنترل بود و در نتیجه هیچ خللی در روند واکسیناسیون یا کنترل بیماری ایجاد نشد.بنابراین، از ابتدای سال، تمامی دستگاه‌های مرتبط در جریان قرار گرفتند و اقدامات قرنطینه‌ای در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها اجرا شد. این اقدامات شامل محدودیت تردد دام، مقابله با قاچاق و جابه‌جایی غیرقانونی دام، افزایش سطح امنیت زیستی در دامداری‌ها و استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده بود.
علاوه بر مکاتبات اداری، همکاران ما به‌صورت میدانی و حضوری در واحدهای دامداری حضور یافتند و هشدارها، آموزش‌ها و توصیه‌های بهداشتی را به دامداران منتقل کردند. در نتیجه، می‌توان گفت سازمان دامپزشکی از بیش از یک سال پیش تمام اطلاع‌رسانی‌ها، هشدارها و اقدامات مراقبتی و قرنطینه‌ای را به‌صورت منظم و مستمر آغاز کرده بود تا دامداران و نهادهای مرتبط برای مقابله با هرگونه سویه جدید در آمادگی کامل باشند.
یکی از ابهاماتی که در بحث بیماری تب برفکی مطرح می‌شود، تفاوت بین «کانون بیماری» و «اپیدمی» است. لطفاً توضیح دهید این دو مفهوم چه تفاوتی با یکدیگر دارند و چگونه باید از هم تفکیک شوند؟
اصطلاح اپیدمی زمانی به‌کار می‌رود که بیماری به‌صورت گسترده و غیرقابل‌کنترل در سراسر کشور شیوع پیدا کند؛ به این معنا که تمام ۳۲ اداره کل دامپزشکی استان‌ها هم‌زمان درگیر بیماری باشند و امکان مهار و کنترل آن وجود نداشته باشد. در چنین شرایطی، می‌توان با اطمینان گفت که کشور با اپیدمی مواجه شده است. اما زمانی که بیماری اگر سویه‌ای جدید باشد - در بخش‌هایی از کشور مشاهده می‌شود و سازمان دامپزشکی موفق می‌شود با اقدامات سریع و مؤثر مانند واکسیناسیون، قرنطینه، ضدعفونی واحدهای دامداری و کنترل تردد دام‌ها، جلوی گسترش آن را بگیرد، در این حالت دیگر نمی‌توان آن را اپیدمی نامید، بلکه صرفاً با کانون‌های پراکنده بیماری مواجه هستیم.
خوشبختانه در سال ۱۴۰۳، با وجود ورود سویه جدید، سازمان دامپزشکی کشور در کنار دامداران توانست با اجرای به‌موقع این اقدامات، از وقوع یک اپیدمی سراسری جلوگیری کند. در واقع، اگر این کنترل‌ها انجام نمی‌شد، ممکن بود با سونامی بیماری تب برفکی روبه‌رو شویم، اما این تهدید بزرگ مهار شد و کشور از بحران عبور کرد.
با توجه به اینکه هشدارهای بین‌المللی درباره شیوع بیماری تب برفکی پیش از آغاز سال جدید اعلام شده بود، آیا در همان زمان جلساتی با سازمان برنامه و بودجه برای تأمین اعتبار واکسن برگزار شد تا موضوع به هفته دوم آبان‌ماه موکول نشود؟
ماهیت فعالیت‌های سازمان دامپزشکی کشور به‌صورت ذاتی به اقدامات بهداشتی و پیشگیرانه وابسته است، و اساس این اقدامات نیز بر واکسیناسیون استوار است. بنابراین، در بودجه‌های سالانه‌ای که برای سازمان دامپزشکی در نظر گرفته می‌شود، ردیف مشخصی برای کنترل بیماری‌ها و تأمین واکسن وجود دارد. به‌طور مثال، در زمان تدوین بودجه سال ۱۴۰۳ برای سال ۱۴۰۴، این موضوعات در قالب پروژه‌ها و برنامه‌های عملیاتی سازمان دیده شده است و برای هر بیماری، از جمله تب برفکی، اعتبارات مشخصی پیش‌بینی شده است.
تا همین مقطع زمانی که من با شما صحبت می‌کنم، سازمان دامپزشکی از محل اعتبارات موجود خود حدود ۲۰۰ میلیارد تومان واکسن خریداری کرده است. با این حال، برای تقویت ذخایر واکسن و افزایش پوشش واکسیناسیون، جلسه‌ای با ریاست محترم سازمان برنامه و بودجه کشور و مدیران سازمان برنامه‌ریزی برگزار شد که در آن، همکاری بسیار خوبی از سوی ایشان صورت گرفت. در نتیجه این تعامل، سازمان دامپزشکی توانست حدود ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار ویژه و خارج از بودجه جاری خود دریافت کند تا واکسن‌های موردنیاز دامداران به‌موقع تأمین شود و این واکسناسیون به‌صورت رایگان انجام خواهد شد.
نکته مهم دیگر این است که واکسیناسیون برای حدود ۳۰ درصد از دامداران کشور، به‌ویژه در مناطق روستایی و عشایری یا برای دامدارانی که از نظر مالی در مضیقه هستند، به‌صورت کاملاً رایگان انجام می‌شود. بنابراین، تأمین و توزیع واکسن هم‌اکنون در جریان است و هیچ وقفه‌ای در روند واکسیناسیون دام‌های کشور ایجاد نشده است.
با وجود پیشرفت‌هایی که در حوزه دامپزشکی داشته‌ایم، آیا کشور دارای سامانه هشدار سریع برای شناسایی بیماری‌هاست یا همچنان اقدامات تنها پس از بروز بیماری انجام می‌شود؟
ببینید، همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، در حال حاضر هیچ دستگاه یا نهادی در کشور و حتی در سطح منطقه، سامانه‌ای مشابه با سیستم GIS سازمان دامپزشکی ایران را ندارد. این سامانه در واقع یک سامانه هشدار سریع، لحظه‌ای و به‌روزشونده است که اطلاعات میدانی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن ثبت و به ستاد مرکزی منتقل می‌کند.
سازمان دامپزشکی کشور دارای دو نوع ساختار نظارتی و مراقبتی است. نخست، دامپزشکان مسئول فنی بهداشتی هستند که در واحدهای تولیدی از جمله دامداری‌ها، مرغداری‌ها و مراکز آبزی‌پروری مستقرند و به‌صورت مستقیم در خدمت تولیدکنندگان فعالیت می‌کنند. دوم، کارشناسان شبکه‌ها و ادارات دامپزشکی هستند که از طریق مراقبت‌های فعال و غیرفعال، به‌صورت مستمر از واحدهای تولیدی بازدید و نمونه‌برداری انجام می‌دهند.
به همکاران ما در سراسر کشور آموزش و تأکید شده که به محض مشاهده هرگونه علائم مشکوک به بیماری - حتی اگر اطمینان کامل از نوع بیماری وجود نداشته باشد - باید فوراً و به‌صورت تلفنی موضوع را به اداره دامپزشکی گزارش دهند. در ادامه، تیم‌های تخصصی به محل اعزام می‌شوند، نمونه‌برداری و آزمایش‌های تشخیصی را انجام می‌دهند و نتیجه را در سامانه ثبت می‌کنند. به این ترتیب، گزارش اولیه در همان لحظه به‌صورت تلفنی اعلام می‌شود و سپس در سامانه GIS به‌عنوان یک سند رسمی ثبت می‌شود. این ثبت شامل تاریخ، ساعت، مکان دقیق (روستا یا دامداری صنعتی) و نام گزارش‌دهنده است. بنابراین، می‌توان گفت که سازمان دارای یک نظام هشدار سریع و کاملاً به‌روز است که پیش از تبدیل بیماری به بحران، امکان شناسایی، ردیابی و کنترل آن را فراهم می‌کند.
در آمار ارائه‌شده از سوی شما به رقم ۲۷۰ کانون اشاره شد، اما برخی کارشناسان و دامداران معتقدند این رقم مربوط به یک استان بوده و در واقع تعداد کانون‌ها بسیار بیشتر از این عدد است. نظر شما در این زمینه چیست؟
خیر، عددی که بنده اعلام کردم کاملاً دقیق و بر اساس مستندات رسمی سازمان دامپزشکی کشور است. تا پایان شهریورماه سال ۱۴۰۴، در مجموع ۲۷۰ کانون بیماری تب برفکی در سراسر کشور گزارش شده است، نه در یک استان. این آمار بر پایه رصد میدانی و پایش‌های فعال همکاران دامپزشکی در همه استان‌ها به‌صورت ثبت‌شده در سامانه GIS استخراج شده است.
نکته مهم این است که از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا امروز، تعداد کانون‌ها به ۵۷۰ مورد رسیده است. این افزایش به‌معنای بحران یا اپیدمی نیست، بلکه بخشی از روند طبیعی شناسایی و ثبت کانون‌های بیماری است، به‌طور معمول، هر سال بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ کانون تب برفکی در کشور گزارش می‌شود و امسال هم وضعیت از نظر تعداد کانون‌ها غیرعادی یا نگران‌کننده‌تر از سال‌های گذشته نیست. تنها تفاوت در این است که به‌دلیل ظهور سویه جدید ویروس، حساسیت‌ها و دقت نظارت‌ها افزایش یافته و گزارش‌دهی با جزئیات بیشتری انجام می‌شود. بنابراین، عدد ۲۷۰ مربوط به کل کشور تا پایان شهریور است و پس از آن، با احتساب کانون‌های جدید به‌ویژه در استان‌های غربی و سپس استان تهران، مجموع کانون‌ها تا امروز به حدود ۵۷۰ مورد رسیده است.
برخی کارشناسان معتقدند که ابلاغیه اخیر وزارت جهاد کشاورزی درباره کاهش حریم بهداشتی واحدهای دامداری، می‌تواند در افزایش شیوع بیماری تب برفکی نقش داشته باشد. نظر شما در این خصوص چیست؟
هیچ تصمیمی در وزارت جهاد کشاورزی بدون بررسی‌های فنی، کارشناسی و نظر ذی‌نفعان اتخاذ نمی‌شود. برای هر تصمیم، کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی متشکل از نمایندگان سازمان دامپزشکی، معاونت بهبود تولیدات دامی، معاونت بازرگانی، بخش تعاون روستایی و اتحادیه‌های مرتبط تشکیل می‌شود و تمامی ابعاد موضوع از جنبه‌های بهداشتی، تولیدی و اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در واقع، فرآیند تصمیم‌گیری در این حوزه به‌صورت تدریجی و چندمرحله‌ای انجام می‌شود. ابتدا کارشناسان دامپزشکی و امور دام بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند، سپس نتایج در جلسات تصمیم‌سازی با حضور ذی‌نفعان و متخصصان نهایی می‌شود و در نهایت تصمیم با تأیید و امضای عالی‌ترین مقام وزارتخانه، یعنی وزیر جهاد کشاورزی ابلاغ می‌شود.
بنابراین، کاهش حریم‌های بهداشتی واحدهای دامداری در صورت وجود، پس از طی همه مراحل فنی و علمی تصویب شده و هیچ‌گونه اقدامی بدون پشتوانه کارشناسی و ارزیابی دقیق ریسک انجام نمی‌شود. البته ممکن است برخی از کارشناسان یا فعالان بخش خصوصی برداشت‌های متفاوتی از این مصوبه داشته باشند، اما سازمان دامپزشکی کشور آماده است تا در صورت وجود هرگونه ابهام یا نگرانی، توضیحات لازم را به‌صورت شفاف ارائه کند. هدف نهایی ما در همه این تصمیمات، تأمین سلامت دام، پایداری تولید و حفظ امنیت غذایی کشور است.
برخی کارشناسان معتقدند که در دهه‌های گذشته برخی سویه‌های تب برفکی از طریق واردات دام زنده، به‌ویژه از کشورهای آفریقایی، وارد کشور شده‌اند. آیا می‌توان گفت سویه جدید هم از مسیر واردات دام وارد ایران شده است؟
بیماری تب برفکی یک بیماری ویروسی و بسیار مسری است که می‌تواند از طریق عوامل مختلف از جمله جابه‌جایی دام، فرآورده‌های دامی یا حتی وسایل و تجهیزات آلوده به‌صورت مکانیکی منتقل شود. بنابراین، واردات دام می‌تواند یکی از مسیرهای احتمالی انتقال باشد، اما تنها عامل نیست. در سازمان دامپزشکی، به محض شناسایی یک کانون بیماری، نمونه‌برداری دقیق انجام می‌شود تا مشخص شود که ویروس شناسایی‌شده از سویه‌های بومی (در گردش داخل کشور) است یا سویه‌ای اگزوتیک (وارداتی)، پس از این مرحله، تیم‌های اپیدمیولوژیست سازمان و گروه‌های دانشگاهی همکار وارد عمل می‌شوند و مسیرهای احتمالی انتقال را بررسی می‌کنند.
در مورد سویه جدید نیز همه مسیرها در حال بررسی است و نتایج نهایی بعد از انجام آنالیزهای آزمایشگاهی و تطبیق داده‌ها اعلام خواهد شد. هدف ما این است که با بررسی دقیق منشاء ویروس، بتوانیم از بروز مجدد آن پیشگیری کنیم.
رخی کارشناسان حوزه واکسن و ایمنی معتقدند که برای ایجاد ایمنی پایدار در دام، باید واکسیناسیون با واکسن تولیدشده از یک شرکت مشخص انجام شود، اما در عمل، از چند شرکت مختلف برای واکسیناسیون تب برفکی استفاده شده است. آیا این موضوع می‌تواند بر سطح ایمنی دام‌ها تأثیرگذار باشد؟
هیچ محصولی اعم از واکسن، مکمل، خوراک دام، مواد بیولوژیک، ریزمغذی، سم یا ضدعفونی‌کننده، اجازه مصرف در کشور را ندارد مگر اینکه تمام آزمایشات لازم را در سازمان دامپزشکی کشور و مرکز ملی تشخیص گذرانده باشد.
پس از انجام این آزمایش‌ها، اگر محصول مورد تأیید قرار گرفت، کمیسیون ثبت دارو و واکسن سازمان دامپزشکی گواهی و مجوز رسمی مصرف صادر می‌کند. بنابراین، واکسنی که در کشور ما مصرف می‌شود ــ چه تولید داخل و چه وارداتی، از هر شرکت که باشد ــ فقط در صورت تأیید علمی و مستند سازمان دامپزشکی مجاز به استفاده است.
در مورد استفاده از واکسن‌های تولید چند شرکت نیز باید گفت که تفاوتی در ایمنی دام ایجاد نمی‌کند، مادامی که همه این واکسن‌ها استانداردهای لازم را پاس کرده باشند. سازمان دامپزشکی بعد از صدور مجوز، به‌صورت مستمر پایش ایمنی را انجام می‌دهد؛ یعنی از دام‌ها و طیور خون‌گیری می‌شود، تیتر و آنتی‌بادی بررسی و کارایی واکسن ارزیابی می‌شود.
در مواردی هم بوده که اگر واکسن یا دارویی در ارزیابی‌های ما نتوانسته الزامات را پاس کند، مصرف آن در کشور متوقف شده است. بنابراین اطمینان داشته باشید که تمام واکسن‌هایی که در طرح‌های ملی واکسیناسیون استفاده می‌شوند، از نظر کیفیت و اثربخشی مورد تأیید علمی سازمان دامپزشکی هستند و استفاده از چند برند مختلف، در چارچوب نظام کنترل ما، هیچ خللی در ایمنی دام‌ها ایجاد نمی‌کند.
شما در مصاحبه قبلی اشاره کردید که سویه جدید ویروس تب برفکی در تیرماه شناسایی شده است. آیا نمونه‌های به‌دست‌آمده برای بررسی و تأیید به آزمایشگاه‌های خارجی هم ارسال شده‌اند؟ و آیا شیوه بررسی داخلی ما مورد تأیید مراجع بین‌المللی هست؟
خوشبختانه در سال‌های اخیر زیرساخت‌های کشور در حوزه تشخیص و کنترل بیماری‌های ویروسی دامی پیشرفت چشمگیری داشته است. امروز در مرکز ملی تشخیص سازمان دامپزشکی کشور که نهاد حاکمیتی مسئول شناسایی و نگهداری پاتوژن‌هاست، تمام مراحل جداسازی و شناسایی سویه‌های ویروسی، از بافت دام بیمار تا تعیین ویژگی‌های ژنتیکی ویروس، در داخل کشور انجام می‌شود.
پس از جداسازی ویروس، نمونه‌ها برای کارهای تحقیقاتی و تبدیل آن به بذر واکسن، به مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی تحویل داده می‌شود. این فرآیند دقیقاً همان مسیری است که در کشورهای پیشرفته نیز طی می‌شود؛ یعنی ابتدا ویروس خالص‌سازی و شناسایی می‌شود و سپس بر اساس آن تولید واکسن متناسب با سویه جدید انجام می‌گیرد. به دلیل تحریم‌ها، برخی محدودیت‌ها در تبادل نمونه‌های بیولوژیک وجود دارد. با این حال، چنانچه سازمان دامپزشکی صلاح بداند، نمونه‌های مرزی و سویه‌های خاص برای تأیید نهایی یا تطبیق ژنتیکی، به آزمایشگاه‌های مرجع بین‌المللی نیز ارسال می‌شود.
در حال حاضر، تمام مراحل تشخیص، جداسازی، خالص‌سازی و آماده‌سازی سویه جدید در داخل کشور و با استانداردهای علمی انجام شده است و در صورت نیاز، همکاری بین‌المللی نیز در دستور کار قرار دارد تا اطمینان کامل از منشأ و ویژگی‌های ویروس به‌دست آید.
در برخی استان‌ها گزارش‌هایی از کمبود واکسن تب برفکی سویه SAT۱ مطرح شده است. آیا شما این موضوع را تأیید می‌کنید؟
خیر، در حال حاضر هیچ استانی در کشور با کمبود واکسن مواجه نیست. طبق آخرین گزارشی که دیشب از یکی از استان‌ها دریافت کردم، حتی برخی مراکز واکسیناسیون اعلام کرده‌اند که مقداری از واکسن در اختیارشان مانده و نگرانند که دامداران برای تزریق مراجعه نکنند. تا این لحظه، ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار دوز واکسن تب برفکی وارد کشور شده و به طور کامل در استان‌ها توزیع شده است. در کنار این واردات، تولید واکسن داخلی نیز در آستانه آغاز است تا بتوانیم پوشش ایمنی را به طور کامل حفظ کنیم.
در برخی استان‌ها دامداران حتی هر دو نوبت واکسیناسیون، شامل دوز اول و راپل (دوز یادآور) را انجام داده‌اند، بنابراین سطح ایمنی دام‌ها در برابر این ویروس جدید و خطرناک SAT۱ به‌صورت مطلوبی در حال تثبیت است.
به طور کلی، هیچ نقطه‌ای از کشور دچار کمبود واکسن نیست و خبر خوش اینکه در چند روز آینده نیز حدود یک میلیون دوز دیگر واکسن تب برفکی وارد کشور خواهد شد تا ذخیره استراتژیک واکسن تکمیل شود و روند واکسیناسیون بدون وقفه ادامه پیدا کند.
با توجه به اینکه بیماری تب برفکی تا امروز در برخی مناطق کشور شیوع پیدا کرده و خساراتی هم داشته، حالا اجرای قرنطینه از اواسط آبان‌ماه چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد؟
ببینید، ما در حال حاضر با پوشش گسترده واکسیناسیون، سطح ایمنی دام‌ها را در سراسر کشور بالا برده‌ایم. پیش از اینکه واکسن متناسب با سویه جدید ویروس وارد چرخه مصرف شود، تا همین آبان‌ماه بیش از ۵۹ میلیون دوز از واکسن‌های رایج کشور تزریق شده بود که بخش عمده‌ای از دام‌ها را در برابر سویه‌های در گردش مقاوم کرده است.
اما در کنار واکسیناسیون، اصل مهم‌تر، رعایت الزامات قرنطینه‌ای و بهداشت زیستی است. همان‌طور که سازمان فائو (FAO) هم در فروردین‌ماه و در نخستین اطلاعیه درباره سویه جدید در خاورمیانه اعلام کرد، اولین اقدام مقابله‌ای در برابر ویروس‌های نوظهور، نه واکسن، بلکه قرنطینه و رعایت اصول امنیت زیستی است. آنها تأکید کردند تا زمانی که واکسن ایمن و تأییدشده‌ای به‌طور کامل در دسترس نباشد، باید به سمت اقدامات قرنطینه‌ای، محدود کردن تردد و ضدعفونی دقیق محیط رفت.
ما نیز در سازمان دامپزشکی همین رویکرد را در پیش گرفته‌ایم. در فصل سرد سال که دام‌ها به دلیل شرایط آب‌وهوایی در محل‌های بسته و محدود نگهداری می‌شوند، احتمال انتقال ویروس چندین برابر می‌شود. تب برفکی بیماری بسیار مسری‌ای است؛ اگر وارد یک دامداری شود، تقریباً صد درصد دام‌های آن واحد درگیر می‌شوند. بنابراین، در این دوره، قرنطینه اهمیت حیاتی دارد.
به دامداران عزیز توصیه می‌کنیم که در ماه‌های پیش‌رو از هرگونه ورود و خروج غیرضروری به دامداری‌ها جلوگیری کنند، مسیرهای بین‌استانی و بین‌شهری حمل دام را با مجوز رسمی انجام دهند و حتماً مراقب خوراک و نهاده‌هایی باشند که از مناطق ناشناخته تهیه می‌شود، چرا که همین موارد می‌تواند عامل انتقال ویروس باشد.ما در سازمان دامپزشکی علاوه بر پست‌های قرنطینه ثابت، تیم‌های سیار قرنطینه و پایش نیز داریم که در مسیرهای بین‌استانی فعال هستند تا از قاچاق دام و تردد غیرمجاز بدون مجوز بهداشتی جلوگیری کنند.
در نهایت باید تأکید کنم که قرنطینه و رعایت اصول امنیت زیستی حتی از واکسیناسیون هم مؤثرتر است، اگر دام واکسن دریافت کند اما در معرض عوامل پرخطر مثل ورود دام آلوده یا خوراک آلوده قرار بگیرد، ممکن است شکست ایمنی واکسن رخ دهد. در این حالت، اگرچه دام واکسینه‌شده به‌صورت خفیف‌تر بیمار می‌شود، اما باز هم خسارت ایجاد می‌شود.
بنابراین، قرنطینه اقدامی مقطعی نیست، بلکه باید در تمام طول سال - یعنی ۳۶۵ روز - رعایت شود. این تنها راه اطمینان از ایمنی واقعی دام‌ها در برابر ویروس تب برفکی است.با توجه به خطرناک بودن سویه جدید تب برفکی و تأکید بر قرنطینه بین‌استانی، چرا همچنان مجوز نقل‌وانتقال دام بین استان‌ها صادر می‌شود؟
زمانی که صحبت از مجوز می‌شود، یعنی این جابه‌جایی تحت نظارت کامل دامپزشکی انجام شده است. مجوز حمل قرنطینه بهداشتی تنها زمانی صادر می‌شود که دام پیش از انتقال، از نظر بالینی معاینه شده و تمام الزامات بهداشتی رعایت شده باشد. همچنین کامیونی که دام را جابه‌جا می‌کند باید دارای پروانه بهداشتی باشد؛ در واقع هم دام و هم وسیله حمل باید از نظر سلامت تأیید شده باشند.
در این شرایط، جابه‌جایی دام هیچ محدودیتی ندارد. تنها در مناطقی که به‌عنوان «کانون بیماری» اعلام می‌شوند، تردد دام حتی با مجوز نیز متوقف خواهد شد تا از گسترش بیماری جلوگیری شود. با این حال، در سایر مناطق کشور قرار نیست فعالیت‌های تجاری و نقل‌وانتقال قانونی دام متوقف شود، زیرا این فرآیند با رعایت کامل ضوابط بهداشتی انجام می‌گیرد. آنچه خطرناک است، جابه‌جایی‌های غیرمجاز و قاچاق دام است که بدون نظارت و مجوز بهداشتی انجام می‌شود و می‌تواند عامل اصلی انتقال بیماری باشد.پیش‌تر با شیوع بیماری‌های اگزوتیک، سازمان دامپزشکی با پرداخت غرامت بخشی از خسارات دامداران را جبران می‌کرد، اما از زمانی که این مسئولیت به صندوق بیمه کشاورزی منتقل شده، بسیاری از دامداران از دریافت غرامت محروم مانده‌اند. در این شرایط، سازمان دامپزشکی چگونه از دامداران حمایت می‌کند؟
ما در این زمینه چند اقدام اساسی انجام دادیم. نخست اینکه برای اولین بار، ۵۰۰ هزار دوز واکسن را به‌عنوان ذخیره استراتژیک آماده کردیم تا به محض بروز بیماری بتوانیم فوراً از آن استفاده کنیم. این اقدام سابقه نداشت و یک گام بسیار مهم برای کنترل سریع بیماری بود.
دومین اقدام، تشکیل «ستاد ملی تب برفکی» بود که به پیشنهاد ما و با دستور معاون اول محترم رئیس‌جمهور، آقای دکتر عارف، ایجاد شد. دو روز پس از ارسال درخواست، ایشان با تشکیل این ستاد موافقت کردند و ما با حضور وزرای دستگاه‌های مرتبط و وزیر جهاد کشاورزی به‌عنوان دبیر این ستاد، تصمیمات مهمی اتخاذ کردیم.
یکی از مصوبات این ستاد همین موضوع پرداخت غرامت بود. بر اساس قانون، پرداخت غرامت باید از طریق صندوق بیمه کشاورزی انجام شود. حال اگر به این صندوق کمک مالی شود تا بتواند غرامت‌ها را به‌صورت کامل (۱۰۰ درصدی) پرداخت کند، مشکل دامداران حل خواهد شد. در همین راستا، مقرر شد سازمان برنامه و بودجه اعتبارات لازم را برای تقویت صندوق بیمه تأمین کند تا دامداران خسارت‌دیده بتوانند غرامت خود را دریافت کنند.
علاوه بر این، موضوع استمهال وام دامداران خسارت‌دیده نیز مطرح و در حال پیگیری است تا بازپرداخت وام آنها برای یک سال به تعویق بیفتد. از سوی دیگر، سازمان دامپزشکی واکسن را به‌صورت رایگان در اختیار دامداران قرار می‌دهد و معاونت بهبود تولیدات دامی نیز در تلاش است تا نهاده‌های دامی را به‌صورت مدت‌دار یا حتی رایگان در اختیار خسارت‌دیدگان بگذارد تا بتوانند هرچه سریع‌تر به چرخه تولید بازگردند.
در زمینه تأمین نهاده‌ها اشاره کردید که حمایت‌هایی برای دامداران در نظر گرفته شده است. آیا در حال حاضر در تأمین یا بودجه مربوط به نهاده‌ها کمبودی وجود دارد؟
خوشبختانه در هفته جاری با پیگیری‌های ویژه جناب آقای وزیر و مساعدت آقای رئیس‌جمهور، یک گشایش ارزی صورت گرفته که شرایط تأمین نهاده‌ها را به شکل محسوسی بهبود داده است. در هفته‌های گذشته، به دلیل محدودیت‌های ارزی، با کمبود نهاده مواجه بودیم، اما اکنون این مشکل تا حد زیادی برطرف شده و روند تأمین نهاده‌ها رو به بهبود است.
برخی کارشناسان معتقدند واکسنی که اواسط تابستان برای کنترل سویه جدید تب برفکی تزریق شد، در ایجاد ایمنی کافی علیه سویه SAT۱ مؤثر نبوده است. نظر شما در این باره چیست و چرا از این واکسن استفاده شد؟
هیچ واکسنی اجازه مصرف در کشور ندارد، مگر اینکه اثربخشی آن به تأیید سازمان دامپزشکی رسیده باشد. ببینید، وقتی واکسنی وارد کشور می‌شود، ما آن را روی جمعیت دامی در یکی از استان‌ها به‌صورت پایلوت آزمایش می‌کنیم. از روز صفر تا روز ۳۰، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ پس از تزریق، نمونه‌گیری انجام می‌دهیم و تیتر ایمنی خون دام‌ها را اندازه می‌گیریم.تمام واکسن‌هایی که تاکنون استفاده شده، آزمایش و تأیید شده‌اند و اثربخشی خوبی داشته‌اند. به‌عنوان مثال، در استان تهران که بیشترین تعداد کانون‌های سویه جدید را داشتیم، از مجموع حدود ۱۴۰۰ واحد دامداری، تنها حدود ۱۰۰ واحد درگیر شدند و بیماری در بقیه دامداری‌ها با همان واکسن کنترل شد. زمانی که در شعاع یک تا سه کیلومتری کانون‌ها واکسیناسیون انجام شد، دیگر دامداری‌های اطراف درگیر بیماری نشدند.
از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا امروز، مجموعاً ۵۷۰ کانون تب برفکی در کشور گزارش شده که فقط ۱۸۴ کانون مربوط به ویروس جدید SAT۱ بوده و بقیه موارد همان سویه‌های در گردش قبلی کشور هستند.
من همیشه تأکید کرده‌ام و باز هم می‌گویم که انتشار اطلاعات دقیق توسط رسانه‌ها، باعث ایجاد اطمینان، آرامش و امید در بین دامداران می‌شود. الان هم که در فصل زمستان هستیم، باید علاوه بر تب برفکی، مراقبت‌ها و اقدامات امنیت زیستی در برابر بیماری‌هایی مثل آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان را جدی‌تر بگیریم. خوشبختانه در حوزه طیور، طی سال‌های اخیر این بیماری به‌خوبی کنترل شده اما مراقبت همچنان ضروری است.
در خصوص دام هم با اطمینان می‌گویم شرایط کشور به سمت بهبود پیش می‌رود. یکی از اتفاقات خیلی مهم این است که در ستاد ملی تب برفکی که به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور و با دبیری وزیر جهاد کشاورزی تشکیل شده، تصمیم گرفته شده تا ذخیره استراتژیک واکسن تب برفکی در کشور ایجاد شود.
این یعنی اگر در هر نقطه‌ای از دنیا بیماری جدیدی گزارش شود، ما بتوانیم بلافاصله واکسن مربوطه را خریداری یا تولید و در سردخانه‌های کشور نگهداری کنیم تا در صورت نیاز، از آن استفاده شود. ممکن است حتی واکسن وارد شود و تا یکی دو سال هم مورد استفاده قرار نگیرد، اما مهم این است که آمادگی صددرصدی برای مقابله با بیماری‌ها داشته باشیم.
مجوز این اقدام گرفته شده و به نظر من اتفاق بسیار مبارکی است، چون دیگر دامداران و ما به‌عنوان متولیان حفظ سرمایه دامی کشور، نگران نخواهیم بود. حتی این طرح می‌تواند به سمت واکسن‌های چندگانه هم برود؛ یعنی مثلاً اگر در دنیا هشت ویروس مختلف در گردش است، ما واکسن هشت‌گانه را خریداری و ذخیره کنیم تا اگر یکی از آنها وارد کشور شد، بلافاصله ایمنی لازم در جمعیت دامی ایجاد شود.
به‌طور خلاصه، تمام واکسن‌های مصرف‌شده تا امروز اثربخشی لازم را داشته‌اند و با اجرای برنامه ذخیره استراتژیک واکسن، دیگر دغدغه‌ای برای تأمین به‌موقع واکسن و مقابله سریع با بیماری‌های اگزوتیک نخواهیم داشت.
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
