تاثیر تغییرات اقلیم بر سلامت دامها

فاخته- تغییر اقلیم می تواند اثرات مخربی بر سلامت حیوانات داشته باشد. همچنین می‌تواند بر الگوهای بیماری تأثیر بگذارد و کنترل شیوع بیماریها را سخت‌تر کند.

تغییرات اقلیمی  مانند خشکسالی، آتش سوزی، سیل، تنش های گرمایی و شرایط آب و هوای غیر قابل پیش بینی می تواند بطور مستقیم  بر سیستم فیزیولوژیکی و ایمنی در دامها تاثیر بگذارد  و متعاقب آن منجر به بروز و گسترش بیماری های دامی گردد  لذا  بر تولیدات دامی ، ایمنی مواد غذایی و میزان بیماریهای ناشی از ویروس ها ،  باکتری‌ها، انگل‌ها و ناقلین عوامل بیماریزا تأثیر گذار باشد

اثرات منفی ناشی از تغییرات اقلیم بر سلامت و رفاه حیوانات نتیجه تغییرات ترکیبی ازجمله  دمای هوا، بارندگی، فراوانی و شدت شرایط آب و هوایی می باشد که می تواند بطور مستقیم یا غیر مستقیم تاثیر بگذارد. اثرات مستقیم تغییرات اقلیم ممکن است در درجه اول به دلیل افزایش دما و فرکانس و شدت امواج گرما باشد و بسته به شدت و مدت آن، باعث ایجاد اختلالات متابولیک، سرکوب سیستم ایمنی ، بروز بیماری و مرگ و میر گردد . همچنین اثرات غیرمستقیم تغییرات اقلیم عمدتاً به کمیت و کیفیت مواد خوراکی و آب آشامیدنی و بقاء و توزیع عوامل بیماری‌زا و یا ناقل‌های آن‌ها مرتبط است .

شرایط آب و هوایی یکی از عوامل متعددی است که پتانسیل تغییر وضعیت بیماریهای دامی را دارد و تأثیر منفی برسلامت  حیوانات می گذارد . باید توجه داشت عواملی که منجر به تأثیرات ناشی از تغییر اقلیم بر سلامت حیوانات می‌شوند، بسیار پیچیده هستند و صرفا شامل عوامل محیطی نمی شود  بلکه جنبه‌های اکولوژیکی ، اجتماعی،  فردی و اقتصادی را نیز شامل می شود .

بطور مثال:  با افزایش گرمای محیط ، حیوانات برای جلوگیری از افزایش دمای بدن (هیپرترمی) به دمای بالای محیطی پاسخ می دهند. چنین پاسخ هایی شامل افزایش تعداد تنفس و تعریق و کاهش مصرف خوراک است. این رویدادهای فیزیولوژیکی ممکن است سهم قابل توجهی در وقوع اختلالات متابولیک در حیوانات تحت استرس گرمایی داشته باشند .

استرس گرمایی می تواند در بروز لنگش در گاوهای شیری و گوشتی نقش داشته باشد لنگش در گاو ممکن است به عنوان یک ناهنجاری در اندام حرکتی باشد که باعث تغییر راه رفتن حیوان شود، لنگش می تواند ناشی از طیف وسیعی از عوامل مختلف بوده که خود ناشی از بیماری، مدیریت یا عوامل محیطی باشد. نقش استرس گرمایی در لنگش شاید به دلیل اسیدوز شکمبه یا افزایش تولید بی کربنات باشد . گاوهای تحت استرس گرمایی در ساعات خنک تر روز در هر بار تغذیه ، غذای بیشتری می خورند. در نتیجه کاهش مصرف خوراک در طول گرم‌تر روز و به دنبال آن افزایش تغذیه در هنگام سرد شدن دمای محیط، می‌تواند باعث اسیدوز شود که یکی از علل اصلی لنگش در نظر گرفته می‌شود  با بالا رفتن دمای محیط، نفس نفس زدن با دهان باز افزایش درنتیجه تعداد تنفس افزایش می یابد. پیامد آن آلکالوز تنفسی ناشی از دست دادن سریع دی اکسید کربن است. گاو با افزایش برون ده ادراری بی کربنات را جبران می کند و بافر شکمبه تحت تاثیر کاهش بی کربنات بزاق قرار می گیرد در نهایت لنگش همراه با زخم کف پا طی چند هفته تا چند ماه پس از استرس گرمایی ظاهر می شود.

سیستم ایمنی دام به عنوان مجموعه ای از مکانیسم ها برای محافظت از میزبان در برابر تهاجم ارگانیسم های بیماری زا تکامل یافته است و تعدادی از عوامل ممکن است بر عملکرد صحیح سیستم ایمنی تأثیر بگذارند . چندین مطالعه وجود دارد که استرس گرمایی ممکن است عملکرد سیستم ایمنی را در حیوانات تولید کننده غذا مختل کند. البته اثرات استرس گرمایی بر عملکرد سیستم ایمنی همیشه ساده نیست و ممکن است به گونه، نژاد، ژنوتیپ، سن ، سطح سازگاری و شدت و مدت قرار گرفتن در معرض شرایط نامطلوب بستگی داشته باشد. از طرفی سرکوب سیستم ایمنی، بروز عفونت‌ها را تسهیل می‌کند و ممکن است رفاه حیوانات را به خطر بیندازد و استفاده از ضد میکروبی‌ها را افزایش دهد. افزایش استفاده از ضد میکروبی ها ممکن است منجر به ایجاد مقاومت به مواد ضد میکروبی در میکروارگانیسم ها شود.

ناردون و همکاران  در سال 1997  نشان دادند که استرس گرمایی شدید باعث کاهش ایمونوگلوبولین های آغوز (IgG و IgA) در گاوهای شیری با پیامدهای منفی بر ایمن سازی و بقای گوساله های تازه متولد شده می شود. همچنین در مطالعه ایی که لاسترآ و همکاران درسال 2005 انجام دادند کاهش چشمگیری در عملکرد لنفوسیت ها در گاوهای شیری تحت استرس شدید گرمایی حین زایمان مشاهده کردند که ممکن است آسیب پذیری آنها را در برابر عوامل بیماری زا افزایش دهد و همچنین اثربخشی واکسیناسیون را کاهش دهد. همچنین لچی و همکاران در  سال 2016 گزارش دادند که دمای بالا به طور قابل توجهی عملکرد نوتروفیل ها را که نقش اصلی در محافظت از غدد پستانی در برابر عفونت ها دارند، مختل می کند. ورم پستان بیماری بومی مهم گاوهای شیری است و معمولاً به عنوان یک پاسخ ایمنی به تهاجم باکتری به کانال سرپستان یا در نتیجه آسیب شیمیایی، مکانیکی یا حرارتی به پستان گاو رخ می دهد. چندین مطالعه افزایش بروز ورم پستان را در طول ماه های تابستان گزارش کردند.

تغییرات اقلیم بر زیست شناسی و توزیع عفونت های منتقله از طریق ناقلین نیز موثر است  به عنوان مثال تغییرات دما، الگوهای باد و بارش باران و تغییر رطوبت نسبی در آب و هوای معتدل ، تأثیر مثبتی بر تولید مثل حشرات و در نتیجه تراکم جمعیت آنها خواهد داشت. بنابراین، برخی از بیماری های گرمسیری، به ویژه آنهایی که توسط حشرات منتقل می شوند ممکن است از اکوسیستم طبیعی بومی خود به کشورهای دیگر منتقل شوند بعنوان مثال شبیه سازی افزایش مقادیر دما به میزان 2 درجه سانتیگراد، مدلی که توسط ویتمن و همکاران در سال 2001 آزمایش شده است امکان انتشار گسترده کولیکوئیدس ایمیکولا را نشان داد که ناقل اصلی ویروس زبان آبی است. این ویروس مسئول یک بیماری عفونی منتقله از بندپایان عمدتاً درنشخوارکنندگان اهلی و وحشی است. از سال 1990، این ویروس به دلیل تغییر شرایط اقلیمی و محیطی به نفع ناقلین کولیکوئیدس، به طور قابل توجهی گسترش یافته است.

بیماریهای انگلی نمونه‌ دیگری از چگونگی تأثیر تغییرات اقلیم بر سلامت حیوانات  است . در این زمینه می توان به نماتودهای دستگاه گوارش که از انگل های دام هستند اشاره کرد از آنجاییکه بخش قابل توجهی از چرخه زندگی این انگل ها در خارج از میزبان تکمیل می شود، بقاء و رشد آنها به تغییرات آب و هوایی و اقلیمی وابستگی دارد و بسته به نوع تغییرات اقلیمی ممکن است باعث کاهش یا افزایش جمعیت آنها گردد .

علاوه بر این، تغییرات در اقلیم و الگوهای آب و هوایی می‌تواند بر گسترش بیماری‌های قابل انتقال بین دام و انسان تأثیر بگذارد و سبب استقرار گونه‌های ناقل جدید، مانند گونه‌های خاص پشه و کنه در سایر نقاط جهان گردد .   

تغییر اقلیم تغییر پیچیده و چند رشته ای در الگوهای آب و هوایی جهانی یا منطقه ای است که می تواند بر سلامت و تولید دام تاثیربگذارد  . پیش بینی می شود که دمای متوسط ​​سطح جهانی تا سال 2100 حدود 3.7 درجه سانتیگراد (محدوده احتمالی 2.6 درجه سانتیگراد تا 4.8 درجه سانتیگراد) افزایش یابد و با تغییر در فراوانی، شدت و مدت رویدادهای شدید آب و هوایی مشهود خواهد بود .چنین تغییراتی به طور مستقیم و غیرمستقیم بر پارامترهای تولید و سلامت دام تأثیر می گذارد و شامل مجموعه پیچیده ای از پارامترهای بیوفیزیکی متقابل است که بر عملکرد رشد تأثیر می گذارد.

پیش بینی می شود که جمعیت جهان تا سال 2050 با 33 درصد رشد از 7.2 به 9.6 میلیارد نفر برسد از این رو، تخمین زده می شود که تا 70 درصد افزایش بهره وری کشاورزی برای پاسخگویی به تقاضای آینده برای زندگی و امنیت غذایی مورد نیاز خواهد بود . برآورد می شود که تقاضای جهانی برای شیر و گوشت برای سال 2050 به ترتیب 1077 و 455 میلیون تن افزایش یابد که تقریباً دو برابر تولید سال 2006 است لذا تغییرات جهانی اقلیم یک چالش بزرگ برای دستیابی به رشد بهره‌وری پیش‌بینی‌شده و مورد نیاز برای پاسخگویی به این خواسته‌های آینده است.

تغییرات اقلیمی منجر به گسترش بیماری ها از طریق تنوع زیستی عوامل بیماریزا نیز می شود، زیرا عوامل بیماریزا با شرایط جدید مقابله کرده و باعث شیوع غیرعادی بیماری ها (بیماری های خارج از فصل) می شوند. علاوه بر این،  تغییر اقلیم  نقش مهمی در تکامل عوامل بیماریزا  ایفاء می کند. بعنوان مثال دما و رطوبت نقش مهمی بر عوامل بیماریزایی دارند که بخشی از چرخه زندگی خود را خارج از بدن میزبان نهایی حفظ می کنند درماتوفیلوزها و شاربن یا سیاه زخم از این جمله هستند. 

دکتر رضا اسدی

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی سازمان دامپزشکی کشور