فاخته- علاوه بر این ، برخی بیماری ها ماهیت فرامرزی دارند که اگر یک کشوری نتواند بیماری را کنترل کند می تواند عواقب جانبی برای کشورهای همسایه یا حتی دور داشته باشد لذا اتخاذ شیوه یا فرآیندی مناسب در جهت پیشگیری و کنترل یک بیماری ، متناسب با وضعیت ملی و بین المللی صورت می پذیرد.
از گذشته های دور تاکنون کشورهای مختلف به صورت انزوتیک ( محدود ) یا اپیزوتیک ( گسترده ) به بیماری های مختلف در حوزه دام مبتلا شده اند حتی برخی از کشورها همچون اروپای غربی که در ریشه کنی چند بیماری موفق عمل کردند چندین تهاجم از بیماری در این کشورها نیزهمواره گزارش میگردد. مهم نحوه تدوین و اجرای برنامه کنترلی است و اعتقاد بنده این است که یک برنامه موفق ،به ظرفیت و توانایی در تشخیص زودهنگام اولین شیوع و توانایی کنترل آن از طریق برنامه های مؤثر اضطراری بستگی دارد و البته برنامه بایستی به خوبی مشخص و شفاف باشد .
اتفاق خوبی که در حال حاضر رقم خورده است این است که عوامل موثر و مورد نیاز جهت اجرای راهبردهای کنترل بیماری های دامی و زئونوز توسط دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی سازمان دامپزشکی به خوبی مشخص و براساس برنامه های هدفمند و شفاف دنبال می گردد و بر همین اساس درسالجاری و بویژه از آبان ماه اقدامات شاخصی پیاده سازی گردید و درحال حاضر ادامه دارد که به اختصار به آنها اشاره می کنم
1- ترسیم چرخه پیشگیری و کنترل در مواقع بروز بحران و برنامه ریزی و آمادگی جهت ارائه خدمات دامپزشکی بصورت موثر ، شفاف برای همه پیش آمدهای ناشی از بیماری ها
2- برقرار نمودن مراقبت های کنترل اپیدمیولوژیک و هشدار سریع در ادارات کل دامپزشکی استانها و تحت نظارت دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی سازمان دامپزشکی که نتیجه آن شناسایی سریع شیوع بیماری با استفاده از روش های مناسب برای هر استان می باشد
3- فعالیت مستمر و کارآمد مرکز ملی تشخیص سازمان دامپزشکی در تشخیص فوری نمونه های ارسالی
4- ارزیابی کارآیی و اثربخشی واکسن های موجود در کشور در قالب برنامه های پایش بعد از واکسیناسیون PVM و PVE با رویکرد SP -NSPو با یک شیوه نامه مشخص
5- مشارکت های دولتی و خصوصی ، از جمله استفاده از دامپزشکان بخش خصوصی ، دامداران ، واکسیناتورها ، تعاونی ها و اتحادیه ها ، افراد شاغل در میادین دام و کشتارگاههای دام در گزارش دهی موارد مشکوک به ادارات دامپزشکی بعنوان بخشی از سیستم دیده وری سازمان دامپزشکی
6- آگاهی یافتن از وضعیت بیماری در کشورهای همسایه با استفاده از سامانه آمار و اطلاعات سازمان جهانی بهداشت دام و همچنین نشست های تخصصی مشترک
7- مطالعات اپیدمیولوژیکی گذشته نگر و وضعیت کنونی بیماری شامل کانون های بیماری در مناطق مختلف – پوشش واکسیناسیون – زمان های افزایش و کاهش بیماری – مناطق پرخطر و کم خطر – نوع دامهای درگیر بیماری که توسط گروه مطالعات دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی صورت می پذیرد بطوریکه مثلا در آبان ماه وضعیت کانون های بیماری تا پایان سال و بعد از آن مورد پیش بینی قرار می گیرند و بر همین اساس اقدامات کنترلی و پیشگیرانه مبتنی بر نتایج طرح ریزی می گردد
8- منطقه بندی استانها جهت انجام واکسیناسیون – فاز بندی واکسیناسیون برای زمان های پرخطر - تدوین دستورالعمل امنیت زیستی در دامداریها – تدوین دستورالعمل واکسیناسیون در مواجه با سویه های اگزوتیک– تشدید پایش و مراقبت از بیماری – سکانسینگ کردن نمونه های ارسالی – تشکیل کمیته های ملی بیماریهای دامی و زئونوز از دیگر اقداماتی است که انجام پذیرفته است .
9- بروز رسانی کتاب برنامه و دستورالعمل های سال 1401 دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی که به یاری خداوند متعال بزودی تحت عنوان کتاب برنامه ها و راهنمای اجرایی دستورالعمل های سال 1403 به استانها ابلاغ میگردد
10-تدوین کتابچه های آگاهی بخش و آموزشی در خصوص برخی بیماریها که تاکنون بصورت تجمیعی وجود نداشته و سعی گردیده دوجنبه آگاهی بخشی از وضعیت بیماری در داخل و سطح بین المللی و آموزشی جهت آشنایی با بیماریها و راههای کنترل و پیشگیری از آنها موردتوجه بگیرد
در کنار اقداماتی که اشاره کردم که البته هر کدام از مواردی که اشاره کردم طی یک فرآیند تیمی کارآمد شبانه روزی انجام پذیرفته است یک اقدام شاخص دیگری نیز در این مدت صورت گرفت و آن هم استفاده از روشهای اپیدمیولوژیکی مشارکتی است که شامل دسته بندی متناسب بیماری از لحاظ سروتیپ ، تقویم فصلی بیماری ، نقشه اپیدمیولوژیک بیماری ، اخذ گزارش از افراد هدف از جمله کارشناسان دامپزشکی، چوبداران، دامداران ، عشایر و غیره برای جمع آوری اطلاعات در مورد بیماری می باشد . در این روش یکسری اهدافی دنبال می شود از جمله شناسایی مشکلات و اولویت های مواجه با بیماری ها - ارزیابی آگاهی دیگران در مورد بیماری ها - ارتقاء و افزایش آگاهی دامداران از شیوع نسبی و مرگ و میرناشی از بیماری ها و ارزیابی تأثیر نسبی بیماری بر تولید دامداریها که بنظرم تجربه موفقی بوده است
یکی از مباحثی که در دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی در خصوص کنترل و پیشگیری از بیماریها همواره دنبال می شود فرآیند نظارت بر عملکرد درسطوح استانی ،شهرستانی و بخش خصوصی است
لازم است عرض کنم که نظارت و کنترل یکی از اجزای اصلی مدیریت بیماری ها علی الخصوص در مورد بیماری های با واگیری بالاست بطوری که بدون توجه به این جزء برنامه ریزی های سازمانی – استانی - فیلدی و صحرایی ناقص میباشد و تضمینی برای انجام درست آنها وجود ندارد درحقیقت زمانی که یک برنامه تدوین و برای اجرای آن سازماندهی صورت می گیرد انتظار این است که هدف های برنامه تحقق پیدا کند با امر نظارت میتوان اطمینان حاصل نمود که اهداف برنامه کنترل بیماری مطابق با برنامه تدوین شده محقق می گردد . در فرآیند نظارت یکسری مواردی مورد توجه قرار می گیرند که شامل 1-نظارت بر تطابق عملیات و برنامه تدوین شده 2- نظارت و ارزیابی توان عملیاتی و اجرایی نمودن برنامه در سطح هر استان 3- نظارت ، جمع آوری اطلاعات استان ها در خصوص مراقبت های فعال استان برای اجرایی نمودن برنامه تدوین شده درخصوص کنترل و کاهش بیماری 4- نظارت ، بر پیشرفت عملیات واکسیناسیون و کنترل و پایش هر استان 5- نظارت ، بر تغییر فرآیندها در هر استان به جهت ایجاد نتیجه مطلوب 6- نظارت ، درخصوص چگونگی تامین امکانات و پیش بینی تجهیزات هر استان به جهت اجرایی نمودن برنامه ملی کنترل و کاهش بیماری در کشور
در این فرآیند ، ادارات کل دامپزشکی استانها در سه زمینه قبل ، حین و پس از اجرای برنامه نظارت و اقدامات اجرایی را انجام داده و سایر واحدهای اجرایی در بخش دولتی و خصوصی در شهرستان ها و سایر ادارات ستادی فنی و اداری ملزم به همکاری می باشند .
لازم است یادآوری کنم که مهمترین و اساسی ترین روش پيشگيری و کنترل هر بیماری بکارگيری اقدامات بهداشتی و قرنطينه ای و امنیت زیستی است به نحوی که از ورود ویروس دریک گله و یا جمعيت دامی جلوگيری بعمل آید . از جمله اقداماتی که در هر واحد پرورشی و نگهداری دام و بخصوص در مجتمع های بزرگ دامپروری و توليد شير و گوشت بایستی جدی گرفته شوند شامل:
1-جلوگيری از ورود دام آلوده و حامل جرم بیماری زا به دامداریها
2-ضدعفونی تمام وسایل نقليه در زمان ورود و خروج
٣- ضدعفونی و رفع آلودگی دامداریهای آلوده تا از بین رفتن عامل بيماری
4-رعایت مقررات بهداشتی قرنطينه ای فردی اکيپ های واکسيناتور ، تلقيح مصنوعی – دامپزشکان و افراد ورودی به دامداری و استفاده از لباس و چکمه متعلق به دامداری
5- استفاده از سرنگ و سرسوزن و کلمن های نگهداری واکسن مخصوص هر واحد در زمان واکسيناسيون
6- سوزاندن لاشه و فضولات و هرگونه وسائل آلوده یکبار مصرف.
7- عدم انتقال کود آلوده تا رفع کامل بيماری.
سخن پایانی این است که واکسن به تنهائی نميتواند مانع بروز بيماری شود و همواره به عنوان فاکتور کاهش دهنده علائم و خسارات کلينيکی بيماری مطرح ميباشد. در بيماری ها ، واکسن و واکسيناسيون پيام مناسبی که از ماهيت واکسن ها و واکسيناسيون و ایمنی زائی انتظار ميرود را ندارد بلکه باید خط مشی کنترل بیماری بر پایه اقدامات بهداشتی و قرنطينه ای متمرکز شود .
تابلوی بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی چهارستون دارد 1-آموزش و ترویج 2-پایش و مراقبت 3- امنیت زیستی 4-واکسیناسیون
خوشبختانه در حال حاضر کشور از لحاظ بیماری های دامی ، با توجه به اقداماتی که صورت گرفته است و به آنها اشاراتی داشتم در وضعیت کنترل شده پایدار می باشد.
دکتر رضا اسدی
مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی
سازمان دامپزشکی کشور
این پایگاه خبری بر اساس مجوز معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مشغول فعالیت است. این پایگاه خبری تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران بوده و هر گونه برداشت از مطالب آن تنها با ذکر منبع مجاز می باشد.