اهمیت دامپزشکی و امنیت غذایی در بخش کشاورزی: سخنی با دولتمردان آینده

فاخته- نخبگان و اندیشمندان این بخش انتظار دارند، دولت محترم آینده ضمن توجه به ظرفیتها و دستاوردهای بخش  و همچنین خسارات وارده بر صنعت دام طیور و ابزیان و نیز بهداشت عمومی در دوره های گذشته و روند افزایشی قیمت پروتئین در سفره مردم، از متخصصین حوزه بیماریهای دام طیور و ابزیان در تبیین سیاستها و تدوین برنامه های راهبردی وزارت جهاد کشاورزی استفاده دقیق ، منظم و منسجم نموده و جلوی سوء مدیریتها و استفاده غیر مرتبط رشته ای و تخصصی در مدیریت حوزه دامپزشکی و تحقیقات بیماریها و توسعه داروها و واکسنهای دامی در مراکز حیاتی زیرمجموعه گرفته شود. دامپزشکی کشور نیاز به ساختار منسجم و یکپارچه با بازوهای بهداشتی پیشگیری، تشخیص و درمان، تحقیقات و فناوری و مراکز تحقیقاتی و بخش خصوص قوی دارد تا با همکاریهای منطقه ای و بین المللی از جمله با سازمان بهداشت جهانی WHO، سازمان بهداشت جهانی دام OIEو سازمان خوابار کشاورزیFAO  و دامپزشکی کشورهای منطقه و جهان به ماموریتهای حیاتی و مهم خود نائل آید.

«اهمیت دامپزشکی و امنیت غذایی در بخش کشاورزی: سخنی با رییس جمهور منتخب و دولت آینده» عنوان یادداشت دکتر بهمن عابدی کیاسری استادیار دانشگاه تهران است که در اختیار شفقنا قرار گرفته است.

متن یادداشت به این شرح است:

افزایش نگران کننده در تعداد رخداد بیماری های فرامرزی حیوانات، امنیت غذایی را تهدید می کند. این آفات و بیماری ها امنیت غذایی را به خطر می اندازند و اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گسترده ای دارند. یک روند نگران کننده، افزایش بیماری های مشترک بین انسان و دام، مانند آنفولانزای پرندگان است که می تواند عواقب جدی بر سلامت انسان داشته باشد.

در حالی که شواهد روشنی وجود دارد که تغییرات آب و هوایی باعث تغییر توزیع آفات و بیماریهای حیوانی می شود، پیش بینی اثرات کامل آن دشوار است. با جهانی شدن، خطرات برای محصولات کشاورزی و دام در حال افزایش است. بیماری های دامی فرامرزی، بیماری های همه گیر بسیار مسری هستند که به سرعت در سراسر مرزهای ملی گسترش یافته و باعث نرخ بالای مرگ و میرمی شوند.

خطر شیوع جدی بیماری ها. با افزایش تعداد افراد، حیوانات، گیاهان و محصولات کشاورزی از مرزهای بین المللی عبور می کنند و همانطور که سیستم های تولید حیوانات فشرده تر می شوند. می توانند پیامدهای جدی اجتماعی-اقتصادی، از جمله اختلال بازارها و تجارت دام منطقه ای و بین المللی را به همراه داشته باشند.

بیماری های فرامرزی دامی تهدیدی دائمی برای معیشت دامداران است به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط. که منجر به تضعیف امنیت غذایی و جلوگیری از دستیابی بخش های دامی به پتانسیل اقتصاد کامل خود می شوند. در سال‌های اخیر، جهان دچار چندین بیماری همه‌گیر شده است: از جمله بیماری های دامی در حال ظهور یا ظهور مجدد، مانند انسفالوپاتی اسفنجی شکل گاو و آنفلوانزای فوق حاد پرندگان.

گسترش بیماری های دامی فرامرزی با فقدان دسترسی به کالاها و خدمات در مناطق روستایی و اختلال در خدمات دامپزشکی و تجارت دام و فرآورده های دامی تسهیل می شود.

بیماری لمپی اسکین LSD (بیماری پوستی در گاو) یک مثال خوب است. این بیماری دام ها را در سراسر آفریقا تحت تاثیر قرار می دهد و به سرعت در خاورمیانه، آسیا و اروپا گسترش یافته است. انتشار ویروس این بیماری توسط نقل و انتقالات غیر منظم و برنامه ریزی نشده دام ها و نوسانات فصلی و تاثیرات ان بر جمعیت پشه ها تسهیل شده است.

بیماری تب برفکی (FMD) یکی دیگر از بیماری های بسیار مسری است که بسیاری از کشورهای آفریقا، آسیا و خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می دهد. در بریتانیا ، تأثیر اقتصادیFMD  بالغ بر  14 میلیارد دلار آمریکا برآورد شده است. بیش از 100 کشور از جمله ایران نظر سازمان بهداشت جهانی دام عاری از FMD ​​در نظر گرفته نمی شوند و این تهدیدی دائمی برای کشورهای عاری از بیماری است. سایر بیماریهای فرامرزی شامل بیماری هایی مانند تب خوکی آفریقایی در گاو و بیماری نیوکاسل در طیور و پلوروپنومونی مسری در گاو اثرات منفی شدیدی بر صنعت دام، عمدتاً در کشورهای کم درآمد، و همچنین در بازارهای منطقه ای و بین المللی دام دارد.

به دنبال کمپین بسیار موفق علیه بیماری طاعون گاوی، FAO و سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) رسما اعلام کردند که این بیماری در ژوئن 2011 ریشه کن شد . علاوه بر این هر دو سازمان در سال 2015 یک استراتژی جهانی برای کنترل و ریشه‌کنی بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک PPR را اعلام نمودند.

این بیماری به شدت نشخوارکنندگان کوچک را تقریباً در ۷۰ کشور آفریقا و خاورمیانه و همچنین بخش هایی از آسیا و از جمله ایران تحت تاثیر قرار می دهد.  این بیماری بسیار مسری است و باعث ضرر سالیانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلاری در مناطقی که بیش از ۸۰ درصد گوسفند و بز جهان و بیش از ۳۳۰ میلیون نفر از فقیرترین مردم جهان را در خود جای داده است می گردد. بسیاری از آنها برای امرار معاش به نشخوارکنندگان کوچک وابسته هستند.

دام سالم برای دستیابی به تولید پایدار غذای مقوی و در دسترس برای همه حیاتی است. با این حال، با توجه به بزرگی مشکل بیماری در ابعاد دامپزشکی، پزشکی، بهداشت عمومی و محیط زیست، هیچ سازمان تخصصی واحدی وجود ندارد که بتواند خطرات یک بیماری خاص را برطرف کند و از آن پیشگیری، کنترل و یا ریشه کن نماید. برای توسعه و اجرای استراتژی های جمعی حفاظت از سلامت جهانی به همکاریهای متعهدانه بین المللی زیر چتر مفهوم “سلامت واحد” نیاز است.

بیماری های زئونوز ( مشترک بین انسان و دام) و مقاومت ضد میکروبی تهدیدی فزاینده برای سلامت انسان است. بسیاری از بیماری های فرا مرزی که به طور طبیعی در میان حیوانات منتقل می شوند نیز می تواند انسان را آلوده کند. در واقع، ردپای بیش از ۷۰ درصد از بیماری های عفونی که از دهه ۱۹۴۰ در انسان ظاهر شده اند در حیوانات، از جمله حیات وحش قابل شناسایی است.

در میان شناخته شده ترین آنها سندرم حاد تنفسی شدید ویروس های کرونا در خفاش ها و سایر پستانداران، هنیپا ویروس ها در خوک ها، خفاش ها و اسب ها؛ ویروس ابولا در حیات وحش؛ و ویروس هاری و  سایر ویروس های مرتبط می باشند.

گسترش سریع ویروس آنفلوانزای مرغی H5N1 در جنوب شرقی آسیا در 2004 و از آنجا به اروپا و آفریقا در سال 2005، این نگرانی را برانگیخت که همه گیری آنفلوانزای انسانی ممکن است از طیور خانگی پدید آید.

بیشتر از۶۰ کشور از جمله ایران تحت تأثیر حملات این ویروس قرار گرفتند. تلفات طیور به بیش از ۳۰۰ میلیون پرنده رسید و تولیدکنندگان متحمل ضررهای بزرگ اقتصادی شدند. به طور مثال ضرری  ۳.۳ میلیارد دلاری در ایالات متحده و ۲.۹ میلیارد دلاری در مصر.

ویروس دیگری به نام H1N1 که مسئول یک اپیدمی جهانی آنفولانزای خوکی که انسانها را نیز در سال 2009 تحت تاثیر قرار داد.

تب دره ریفت Rift Valley که در درجه اول حیوانات را تحت تاثیر قرار می دهد، اما توانایی ابتلای انسانها را دارد همچنان بخش‌هایی از آفریقا را تهدید می‌کند و می‌تواند به خاورمیانه و جنوب اروپا سرایت کند.

شیوع ابولا در غرب آفریقا در سال ۲۰۱۴ عواقب جدی برای کشورهای آسیب دیده داشت و باعث زنگ خطر جهانی شد.

سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS)، که همچنین به عنوان “آنفولانزای شتر” شناخته می شود، نمونه دیگری از روندهای نگران کننده در گسترش جهانی عوامل بیماری زا است.

از زمانی که برای اولین بار در خاورمیانه در سال ۲۰۱۲ ظهور کرد، مرس به بیش از ۲۰ کشور در چهار قاره دیگر گسترش یافت. مرگ در بین ۳۰ تا ۴۰ درصد انسان های آلوده  عمدتا در بین شترداران و کارمندان دیده شده بود.

بیماری های مشترک بین انسان و دام بومی قدیمی مانند بروسلوز، سل، سیاه زخم و هاری و بیماری های ناقل پشه مانند تریپانوزومیازیس، عناوین رسانه ها را دریافت نمی کنند با این حال، آنها همچنان تهدید جدی برای سلامت انسان و حیوان و امنیت غذایی و تغذیه خانگی، به ویژه در جوامع فقیر و آسیب پذیر می باشند.

در جنوب صحرای آفریقا، خسارات سالانه ناشی از تریپانوزومیازیس تنها در صنعت گاوداری بین ۶ میلیارد دلار و ۱۲ میلیارد دلار آمریکا تخمین زده می شود.

کنه ها و بیماری های منتقله از طریق کنه بنیز باعث خسارات تخمین زده شده در محدوده ۱۸ میلیارد دلار می شوند.

تأثیر بالقوه بیماری های حیوانی بر سلامت انسان با افزایش سطح مقاومت در باکتری ها، انگل ها، ویروس ها و

قارچ ها به داروهای ضد میکروبی، مانند آنتی بیوتیک ها، ضد قارچ ها، ضد ویروس ها، ضد مالاریا و ضد کرم ها افزایش یافته است.

مقاومت ضد میکروبی (AMR) در سطح جهانی گسترش می یابد و توانایی درمان عفونت های رایج را تضعیف می کند و در نتیجه منجر به بیماری های طولانی مدت، ناتوانی و مرگ می گردد.

امروزه،سالانه حدود ۷۰۰۰۰۰ نفر بر اثر عفونت های مقاوم به دارو جان خود را از دست می دهند. کم و کشورهای با درآمد پایین و یا متوسط ​​با بیشترین بار افزایش مقاومت به دارو روبرو هستند و در آنها عفونت ها و مصرف آنتی بیوتیک ها در حال افزایش میباشد. ضد میکروبی ها نه تنها برای حفظ انسان و حیوان به شدت مورد استفاده قرار می گیرند بلکه به طور گسترده تر، در تولید دام مورد استفاده قرار می گیرند.

تخمین زده شده است که اگر امروز هیچ اقدامی در خصوص AMR انجام نشود، تا سال 2050 عفونت های مقاوم به دارو سالانه حدود 10 میلیون جان انسان و نزدیک به100  تریلیون دلار تولیدات  اقتصادی را در معرض خطر قرار خواهد داد.

تقویت همکاری ها و هماهنگی های بین المللی و منطقه ای برای پیشگیری از بیماریهای  مشترک بین انسان و دام بسیار مهم است. برای رسیدگی به موضوع AMR سازمان بهداشت جهانی  یک برنامه اقدام جهانی با مسئولیت روشن در زمینه غذا و بخش کشاورزی را توسعه داده است. این برنامه به موارد زیر پرداخته است:

ایمنی غذا، حیوانات خشکی و آبزی ،تولید و بهداشت، تولید محصول، مدیریت آب و خاک و چارچوب های نظارتی کشاورزی و تجاری.

فائو از نزدیک در حال کار با WHO و OIE در مشاوره به کشورها، جامعه پزشکی و تولیدکنندگان کشاورزی در استفاده مناسب از داروهای ضد میکروبی و ارائه راهنمایی برای به حداقل رساندن خطر AMR می باشد.

تغییر اقلیم و تغییر در پوشش زمین، مانند جنگل زدایی می تواند گیاهان و حیوانات را در برابر آفات و بیماری ها آسیب پذیرتر کند. تغییرات دما، سطوح رطوبت و غلظت گازها می توانند محرک رشد و سرعت تولید گیاهان، قارچ ها وحشرات، تعامل بین آفات، دشمنان طبیعی آنها و میزبانان آنها گردند.

برخی از چشمگیرترین اثرات تغییر آب و هوا بر بیماری های حیوانی فرامرزی احتمالاً در میان حشرات ناقل دیده می شود، مانند پشه ها، میگ ها، کنه ها، کک ها و مگس های خاکی و ویروس هایی که حامل آن ها هستند.

با تغییرات دما و رطوبت، جمعیت حشرات ممکن است فراتر از محدوده جغرافیایی فعلی خود گسترش یافته و در معرض حیوانات و انسان ها در برابر بیماری هایی که نسبت به آنها مصونیت طبیعی ندارند قرار گیرند

به عنوان مثال، تغییرات آب و هوایی می تواند بر خطر ظهور ، انتقال و گسترش تب دره ریفت، یک بیماری مشترک بین انسان و دام، ویروسی و بیماری منتقله ای که سلامت انسان و حیوانات را تهدید می کند، تأثیر بگذارد،

تغییر اقلیم، تغییر شرایط محیطی و افزایش فشار بر روی زمین می تواند نه تنها تولید و بهره وری دام را تغییر دهد بلکه می تواند بر توزیع مجدد ناقلین، پاتوژن ها و بیماری در رابط انسان-حیوان-اکوسیستم در سراسر جهان تأثیر بگذارد. آنها می توانند سبب گسترش ناقلین، عوامل پاتوژن و میزبانان با  راه اندازی الگوهای اپیدمیولوژیک جدید و گسترش بسیاری از بیماری‌های بومی، مانند زبان آبی و بیماری نیل غربی، در مناطق جدید گردند.

در چنین موقعیت جهانی و روند حاکم بر شرایط زمین و چالش های بخش کشاورزی، آب و منابع طبیعی و بیماریهای فراگیر فرامرزی و مشترک انسان و دام و تهدیدات جدی امنیت غذایی و تاثیرات قوی ان بر تجارت دام و فراورده های دامی و اهمیت موضوع سفره مردم، اگرچه در معرفی وزیر پیشنهادی جهادکشاورزی و در ترکیب کارگروه بخش کشاورزی از متخصصین این حوزه استفاده نگردید اما نخبگان و اندیشمندان این بخش انتظار دارند حداقل دولت محترم اینده ضمن توجه به ظرفیتها و دستاوردهای بخش  و همچنین خسارات وارده بر صنعت دام طیور و ابزیان و نیز بهداشت عمومی در دوره های گذشته و روند افزایشی قیمت پروتئین در سفره مردم، از متخصصین حوزه بیماریهای دام طیور و ابزیان در تبیین سیاستها و تدوین برنامه های راهبردی وزارت جهاد کشاورزی استفاده دقیق ، منظم و منسجم نموده و جلوی سوء مدیریتها و استفاده غیر مرتبط رشته ای و تخصصی در مدیریت حوزه دامپزشکی و تحقیقات بیماریها و توسعه داروها و واکسنهای دامی در مراکز حیاتی زیرمجموعه گرفته شود. دامپزشکی کشور نیاز به ساختار منسجم و یکپارچه با بازوهای بهداشتی پیشگیری، تشخیص و درمان، تحقیقات و فناوری و مراکز تحقیقاتی و بخش خصوص قوی دارد تا با همکاریهای منطقه ای و بین المللی از جمله با سازمان بهداشت جهانی WHO، سازمان بهداشت جهانی دام OIEو سازمان خوابار کشاورزیFAO  و دامپزشکی کشورهای منطقه و جهان به ماموریتهای حیاتی و مهم خود نائل آید.

دکتر بهمن عابدی کیاسری